Trí tuệ cảm xúc (EQ): Tầm quan trọng đối với thành công

Trang chủ » Tự nhận thức » Trí tuệ xúc cảm » Trí tuệ cảm xúc (EQ): Tầm quan trọng đối với thành công & sự viên mãn

Trí tuệ cảm xúc là phẩm chất quan trọng để thành công trong sự nghiệp và cuộc sống. Tổng hợp bí quyết giúp bạn phát triển EQ cao hơn!

Cùng với IQ, trí tuệ cảm xúc (EQ) đang trở thành một yêu cầu quan trọng để thăng tiến trong công việc và cuộc sống. EQ là chìa khóa giúp xây dựng các mối quan hệ bền chặt, công việc diễn ra suôn sẻ hơn, nhờ đó dễ dàng đạt được các mục tiêu nghề nghiệp và cá nhân. Với EQ cao, bạn sẽ có khả năng kiểm soát cảm xúc bằng trí tuệ và lý trí, chuyển hóa ý định thành hành động, đưa ra quyết định sáng suốt và khách quan hơn.

Tóm tắt nội dung chính

Trí tuệ cảm xúc (EQ) là khả năng thấu hiểu và quản lý cảm xúc của bản thân cũng như người khác. Nó là tổng hòa của các phẩm chất như thấu hiểu bản thân, biết làm chủ và tự điều chỉnh, đồng cảm, quản lý và xây dựng mối quan hệ.
Nghiên cứu về EQ được khởi đầu từ những năm 1930 với khái niệm trí thông minh xã hội (social intelligence); về sau được định nghĩa chính thức bởi Salovey và Mayer vào năm 1990, và được Goleman phổ cập rộng rãi vào năm 1995.
EQ đóng vai trò quan trọng trong việc củng cố các mối quan hệ, kiểm soát căng thẳng, cải thiện năng suất, tương tác xã hội tinh tế – nhờ đó góp phần vào thành công lâu dài.
Trí tuệ cảm xúc có thể được cải thiện thông qua các hoạt động như tự phản ánh, tìm kiếm phản hồi, phát triển năng lực tự điều chỉnh, hoặc cộng tác với các chuyên gia.

Mục lục

Trí tuệ cảm xúc là gì?

Trí tuệ cảm xúc (EQ – Emotional Quotient/ Emotional Intelligence) hay trí tuệ xúc cảm là khả năng nhận dạng, kiểm soát và điều hướng cảm xúc theo hướng tích cực. Không chỉ kiểm soát tốt cảm xúc cá nhân, EQ còn bao hàm trong đó năng lực nhận biết cảm xúc của người khác (ví dụ: vui, buồn, tức giận…) để giao tiếp hiệu quả, đồng cảm hơn với mọi người.

Lịch sử nghiên cứu trí tuệ cảm xúc

Khái niệm trí tuệ cảm xúc tuy chỉ mới xuất hiện trong vài thập niên gần đây – nhưng đã trở thành một đề tài được đông đảo mọi người quan tâm.

Từ những năm 1930, nhà tâm lý học Edward Thorndike đã mô tả khái niệm “trí thông minh xã hội” (social intelligence) là khả năng hòa đồng với người khác.
Trong thập niên 1940, nhà tâm lý học David Wechsler đề xuất rằng các thành phần hiệu quả khác nhau của trí thông minh có thể đóng một vai trò quan trọng đối với thành công trong cuộc sống.
Thập niên 1950 chứng kiến sự trỗi dậy của trường phái tư tưởng Tâm lý học nhân văn (Humanistic psychology). Các nhà tư tưởng như Abraham Maslow tập trung nghiên cứu những cách khác nhau mà con người có thể xây dựng sức mạnh cảm xúc.
Một cột mốc quan trọng khác trong nghiên cứu về trí tuệ cảm xúc là sự ra đời của khái niệm đa trí tuệ (multiple intelligences) vào giữa những năm 1970. Theo Howard Gardner, trí thông minh không phải là một năng lực chung chung – mà là tổng hợp nhiều năng lực khác nhau.
Mãi cho đến năm 1985, thuật ngữ “trí tuệ cảm xúc” (emotional intelligence) lần đầu tiên được sử dụng trong luận án tiến sĩ của Wayne Payne. Năm 1987, một bài báo đăng trên Tạp chí Mensa, Keith Beasley sử dụng thuật ngữ “chỉ số cảm xúc” (emotinal quotient).
Năm 1990, các nhà tâm lý học Peter Salovey và John Mayer đã xuất bản bài báo mang tính bước ngoặt “Trí thông minh cảm xúc” trên tạp chí Imagination, Cognition, and Personality. Họ định nghĩa trí tuệ cảm xúc là “khả năng nắm bắt suy nghĩ, cảm xúc của chính mình và người khác, phân biệt các cảm xúc này, từ đó điều hướng suy nghĩ và hành động.”
Năm 1995, khái niệm trí tuệ cảm xúc được phổ biến sau khi tác phẩm “Trí tuệ cảm xúc: Vì sao EQ quan trọng hơn IQ” của Daniel Goleman được xuất bản.

Kể từ sau nghiên cứu của Goleman, chủ đề trí tuệ cảm xúc đã tiếp tục thu hút sự quan tâm của công chúng – không chỉ trong tâm lý học, mà cả các lĩnh vực khác như giáo dục và kinh doanh.

Daniel Goleman – người đặt nền móng cho nghiên cứu hiện đại về trí tuệ cảm xúc (EQ)

Người có trí tuệ cảm xúc là người như thế nào?

Theo chuyên gia tâm lý học người Mỹ Daniel Goleman, biểu hiện của người có trí tuệ cảm xúc có thể nhận thấy qua 5 đặc điểm sau:

Tự nhận thức (Self-awareness). Bạn biết rõ mình đang cảm thấy thế nào, đồng thời hiểu rằng cảm xúc và hành động của mình ảnh hưởng đến những người xung quanh ra sao. Với những ai ở vai trò lãnh đạo, tự nhận thức là ý thức rõ ràng về điểm mạnh – điểm yếu của bản thân, từ đó luôn hành xử với thái độ khiêm tốn và cầu tiến.
Biết kềm chế bản thân (Self-regulation). Người có trí tuệ cảm xúc cao rất hiếm khi công kích người khác bằng lời nói, đưa ra quyết định một cách vội vàng, cảm tính, rập khuôn hoặc thỏa hiệp với các giá trị của họ. Theo Goleman, khả năng kiểm soát và lãnh đạo bản thân cũng là biểu hiện của người linh hoạt, giàu tinh thần trách nhiệm.
Tự tạo động lực (Motivation). Người giàu trí tuệ cảm xúc luôn làm mọi việc cần thiết để hướng tới mục tiêu đặt ra. Đối với chất lượng công việc, họ tự đặt ra cho mình những tiêu chuẩn rất cao.
Đồng cảm (Empathy). Sự đồng cảm là phẩm chất tối quan trọng trong tương tác và làm việc nhóm. Khả năng thấu cảm sẽ giúp bạn biết đặt mình vào hoàn cảnh của người khác. Người quản lý có EQ cao luôn hỗ trợ phát triển mọi thành viên trong nhóm, sẵn sàng đứng lên đấu tranh khi có sự phân biệt đối xử, biết cách phản hồi mang tính xây dựng và lắng nghe trong mọi hoàn cảnh.
Kỹ năng xã hội (Social skills). Trí tuệ cảm xúc là yêu cầu quan trọng trong giao tiếp. Người EQ cao luôn sẵn sàng lắng nghe, nhờ đến sự giúp đỡ của người khác. Kỹ năng xã hội tốt cũng cho họ khả năng đối mặt với thay đổi và giải quyết xung đột thông qua ngoại giao.

EQ thấp	EQ cao
Hung hăng Hay đòi hỏi Tự phụ, thích thể hiện Hống hách Đối đầu	Quyết đoán Tham vọng Làm chủ Ý chí mạnh mẽ Quyết đoán
Thiếu trung thực, hay giấu nghề Ích kỷ, hay cướp công Bốc đồng	Nhiệt tình Hòa đồng Có sức thuyết phục
Chống lại sự thay đổi Thụ động Phản ứng kém Chậm chạp	Kiên nhẫn Ổn định Dễ dàng dự đoán Nhất quán
Hay phê bình Kén chọn Tiêu cực, dễ “nổi đóa” và trút giận lên người khác Suy nghĩ cầu kỳ Cầu toàn quá mức	Chi tiết Cẩn thận Tỉ mỉ Gọn gàng

Đọc thêm: Đổ lỗi cho hoàn cảnh – Làm sao để ngừng viện cớ & tìm lý do?

Cấu trúc trí tuệ cảm xúc

Nghiên cứu cho thấy có 4 mức độ khác nhau của trí tuệ cảm xúc – sắp xếp theo trình tự từ thấp đến cao:

Nhận thức cảm xúc: Bước đầu tiên để hiểu cảm xúc là nhận thức chúng một cách chính xác. Trong nhiều trường hợp, điều này có thể liên quan đến việc hiểu các tín hiệu phi ngôn ngữ như ngôn ngữ cơ thể và nét mặt.
Lý luận bằng cảm xúc: Bước tiếp theo liên quan đến việc sử dụng cảm xúc để thúc đẩy tư duy và nhận thức. Cảm xúc khiến chúng ta ưu tiên những gì bản thân chú ý và phản ứng – chúng ta phản ứng bằng cảm xúc với những gì thu hút sự chú ý của mình.
Thấu hiểu cảm xúc: Những cảm xúc mà ta nhận thức có thể mang nhiều ý nghĩa khác nhau. Nếu ai đó đang thể hiện sự tức giận, người quan sát phải giải thích nguyên nhân gây ra sự tức giận đó và ý nghĩa của nó. Ví dụ, nếu sếp của bạn tỏ ra tức giận, điều đó có thể là họ không hài lòng với công việc của bạn, hoặc có thể do họ bị phạt quá tốc độ trên đường đi làm sáng hôm đó, hoặc họ đã cãi nhau với đối tác của mình.
Quản lý cảm xúc: Khả năng quản lý cảm xúc hiệu quả là cấp độ cao nhất của trí thông minh cảm xúc. Điều tiết cảm xúc và phản ứng một cách thích hợp, cũng như đáp lại cảm xúc của người khác là toàn bộ nội dung quan trọng của quản lý cảm xúc.

Trí tuệ cảm xúc: Yếu tố quan trọng để thành công

Hẳn bạn đã từng nghe nói: Không phải người thông minh nhất mới là người thành công hoặc hạnh phúc nhất trong cuộc sống. Bạn có thể đã từng gặp những người học vấn xuất sắc, nhưng lại yếu kém về mặt xã hội, thất bại trong công việc hoặc các mối quan hệ cá nhân.

Chỉ số thông minh (IQ) tự nó không đủ để mang lại thành công. Tuy IQ có thể giúp bạn đạt được một số bước tiến quan trọng trong học tập và công việc, nhưng chính EQ mới thực sự khiến bạn kiểm soát căng thẳng và cảm xúc khi đối mặt với khó khăn thử thách. IQ và EQ tồn tại song song và cần được phát triển đồng đều với nhau.

Sau đây là 5 vai trò của trí tuệ cảm xúc trong công việc và cuộc sống của bạn:

Cải thiện hiệu suất

Trí tuệ cảm xúc (EQ) cao có thể giúp bạn vượt qua những mâu thuẫn tại nơi làm việc, dẫn dắt, thúc đẩy người khác và chính bản thân làm việc với năng suất cao hơn. Trên thực tế, trên hành trình phát triển sự nghiệp, phần lớn các tổ chức đều đánh giá vai trò của EQ quan trọng không kém chuyên môn kỹ thuật – một số thậm chí còn cho ứng viên làm kiểm tra EQ trước khi ra quyết định lựa chọn một ứng viên cụ thể.

Tăng cường sức khỏe thể chất

Nếu không thể kiểm soát cảm xúc cá nhân, bạn sẽ rất dễ bị áp lực trong công việc. Căng thẳng có thể dẫn đến những vấn đề sức khỏe nghiêm trọng như: tăng huyết áp, ức chế hệ miễn dịch, đau tim – đột quỵ, lão hóa sớm, v.v… Học cách quản lý căng thẳng là một trong những bước đầu tiên để cải thiện trí tuệ cảm xúc.

Nuôi dưỡng sức khỏe tinh thần và tâm hồn

Cảm xúc không thể kiểm soát và căng thẳng cũng tác động đáng kể đến sức khỏe tinh thần, khiến bạn dễ lo lắng và trầm cảm. Khi không biết cách quản lý cảm xúc, bạn cũng sẽ khó xây dựng các mối quan hệ bền chặt. Cảm giác bị cô lập sẽ chỉ càng làm trầm trọng thêm bất kỳ vấn đề sức khỏe tâm thần nào bạn đang gặp phải. Ngược lại, việc duy trì cái nhìn tích cực trước mọi vấn đề sẽ khiến bạn cảm thấy khỏe khoắn và yêu đời hơn. Khi đó, thành công cũng sẽ tới với bạn dễ dàng hơn.

Đọc thêm: Luật hấp dẫn – Bí quyết cho cuộc sống thành công và hạnh phúc lâu dài

Mở rộng mạng lưới quan hệ

Việc hiểu rõ và biết cách kiểm soát cảm xúc giúp bạn thể hiện bản thân theo hướng tích cực hơn, cũng như hiểu được cảm giác của người khác tốt hơn. Đây là nền tảng để bạn giao tiếp hiệu quả và có các mối quan hệ gắn kết hơn, cả trong công việc và cuộc sống.

Nâng tầm hiểu biết xã hội

Hòa hợp với cảm xúc cá nhân là điều kiện để bạn kết nối với mọi người và hiểu biết hơn về thế giới xung quanh. Với kiến thức xã hội sâu rộng, bạn sẽ dễ dàng nhận ra người tốt người xấu, hiểu rõ sự quan tâm của người khác đối với bạn, giảm căng thẳng, cảm thấy được yêu thương và hạnh phúc hơn.

Đọc thêm: Hạnh phúc trong công việc – 8 bí quyết thực hành

Lãnh đạo trí tuệ cảm xúc

Khi nói tói một nhà lãnh đạo “hoàn hảo”, bạn nghĩ đến điều gì đầu tiên?

Hẳn bạn sẽ hình dung ngay một người không bao giờ để sự nóng nảy vượt quá tầm kiểm soát – dù vấn đề gặp phải là gì. Một người dễ gần, hoàn toàn tin tưởng, lắng nghe ý kiến đội nhóm. Mọi quyết định đưa ra đều trải qua đánh giá cẩn thận, sáng suốt và tham vấn ý kiến chung của mọi thành viên trước khi tiến hành. Nói cách khác, đó là một người biết lãnh đạo bằng trí tuệ cảm xúc.

EQ là một yếu tố quan trọng trong quản lý và phát triển sự nghiệp. Không chỉ giúp bạn xử lý công việc tốt hơn, đây còn là “vũ khí” tối ưu để thu phục lòng người và phát huy toàn bộ những năng lực tiềm ẩn trong họ. Trong quá trình phát triển con người, bạn sẽ cần phải luôn thể hiện thái độ kiên nhẫn – dù cho cấp dưới có chậm tiếp thu hay “phản kháng” lại như thế nào.

Đọc thêm: Không biết nói lời xin lỗi – Hậu quả khi từ chối nhận sai lầm

Bí quyết rèn luyện trí tuệ cảm xúc

Sau đây, tôi xin giới thiệu với bạn đọc một số phương pháp phát triển trí tuệ cảm xúc:

Lắng nghe (Listen).
Đồng cảm (Empathy).
Phản chiếu (Reflect).

Lắng nghe (Listen)

Nếu bạn muốn hiểu những gì người khác đang cảm thấy, đầu tiên bạn phải chú ý đến họ. Dành thời gian lắng nghe những gì mọi người đang cố gắng truyền đạt đến với bạn – cả bằng lời nói và ngôn ngữ hình thể. Khi đánh giá cảm xúc của một người, hãy xem xét các yếu tố khác nhau có thể dẫn tới cảm xúc đó.

Đọc thêm: Không biết lắng nghe – Thói xấu “giết chết” các mối quan hệ

Đồng cảm (Empathy)

Nhận dạng cảm xúc là điều rất quan trọng, nhưng bạn cũng cần đặt mình vào vị trí của người khác để thực sự hiểu quan điểm của họ. Hãy tưởng tượng bạn sẽ cảm thấy thế nào trong hoàn cảnh của họ. Thực hành như vậy có thể giúp bạn hiểu rõ hơn suy nghĩ của con người trong một tình huống cụ thể – cũng như phát triển các kỹ năng cảm xúc mạnh mẽ hơn về lâu dài.

Phản chiếu (Reflect)

Khả năng lý luận bằng cảm xúc là một phần quan trọng của trí tuệ cảm xúc. Suy nghĩ về cách cảm xúc ảnh hưởng đến quyết định và hành vi của bạn. Trước mỗi phản ứng của người xung quanh, hãy thử đánh giá xem vai trò của cảm xúc trong hành động của họ là như thế nào.

Tại sao người này lại cảm thấy thế này? Có bất kỳ yếu tố nào có thể dẫn tới những cảm giác này không? Làm thế nào để cảm xúc của bạn khác với của họ? Khi tự vấn và suy nghĩ về những câu hỏi như vậy, bạn sẽ dần dần hiểu ra vai trò của cảm xúc đối với cách con người suy nghĩ và hành xử.

Đọc thêm: Thấu hiểu người khác – Chìa khóa cho các mối quan hệ xã hội

Lời kết

Trên đây là tổng hợp mọi thông tin về trí tuệ cảm xúc (EQ) và cách vận dụng trong công việc và cuộc sống. Cần lưu ý, có một sự khác biệt lớn giữa việc chỉ đơn giản là học về EQ và áp dụng kiến thức đó vào cuộc sống. Trên thực tế, phần lớn chúng ta thường rất khó giữ được mình khi đối mặt với căng thẳng quá mức. Để thực sự thay đổi hành vi lâu dài, bạn cần học cách vượt qua căng thẳng mỗi ngày, cũng như nỗ lực cải thiện các mối quan hệ và gia tăng nhận thức về cảm xúc cá nhân.

Có thể bạn quan tâm: