55 câu hỏi hiện sinh: Khám phá các chiều kích của đời sống

Trang chủ » Mục đích sống » Đam mê & Sở thích » 55 câu hỏi hiện sinh: Khám phá & chiêm nghiệm các chiều kích của đời sống

Tổng hợp những câu hỏi hiện sinh sâu sắc và ý nghĩa theo đa dạng chủ đề: sự sống, cái chết, ý nghĩa, mục đích, đau khổ, tình yêu và tự do.

Ý nghĩa của cuộc sống là gì?

Có tồn tại một mục đích cao cả hơn không?

Chúng ta có thực sự tự do, hay mọi lựa chọn của ta đều đã được định sẵn?

Đây chỉ là một vài trong số các thắc mắc đã làm say mê biết bao triết gia trong hàng thế kỷ qua. Chính khi suy ngẫm về sự tồn tại, cái chết và sự “phi lý” của thế giới, mỗi người đồng thời có được nhận thức sâu sắc hơn về mục đích và vị trí của mình trong vũ trụ.

Trong bài viết này, bạn đọc sẽ tìm thấy một danh sách những câu hỏi hiện sinh theo đa dạng chủ đề – bao gồm sự sống và cái chết, đau khổ, cái tôi, thấu hiểu bản thân, tình yêu, quan hệ xã hội, tự do và trách nhiệm, thời gian, vũ trụ, tôn giáo, ý thức, v.v… Hy vọng rằng qua việc suy ngẫm những vấn đề được trình bày dưới đây, mỗi người sẽ có thể hình thành thế giới quan riêng của mình về những bí ẩn của sự tồn tại, làm nền tảng cho một đời sống tròn đầy và viên mãn!

Mục lục

Những câu hỏi hiện sinh về sự sống & cái chết

Điều gì xảy ra với chúng ta sau khi chết?

Cái chết là một chủ đề đã ám ảnh nhân loại kể từ khi ta ý thức được định mệnh phàm trần phải chết của mình. Một số người tin vào thế giới bên kia, sự tồn tại của ý thức ở một cõi khác – số khác tìm thấy niềm an ủi với ý tưởng rằng bản thể của họ một lần nữa sẽ trở thành một phần của vũ trụ. Sau hàng thiên niên kỷ, con người vẫn không thể đi đến một kết luận chung; và mỗi cá nhân phải tự tìm câu trả lời cho chính mình.

Tại sao chúng ta được sinh ra? Có lý do gì giải thích cho sự tồn tại này không?

Rất có thể, sự hiện diện của chúng ta chỉ đơn giản là một khoảnh khắc thoáng qua trong sự vô hạn của thời gian. Hoặc cũng có thể, ý nghĩa không nằm ở một mục đích được định sẵn, mà đến từ trải nghiệm trong đời, những mối quan hệ và di sản ta để lại cho thế giới. Mỗi người phải tự khám phá và xác định điều gì có ý nghĩa với riêng mình.

Nếu không có cái chết, cuộc sống liệu có còn ý nghĩa hay không?

Sự hữu hạn của kiếp người đòi hỏi ta phải suy nghĩ cẩn thận về những lựa chọn của mình, cũng như cách sử dụng quỹ thời gian ngắn ngủi trên mặt đất. Chính qua quá trình suy ngẫm này, chúng ta đồng thời được nhắc nhở về tầm quan trọng của các mối quan hệ, trải nghiệm và đóng góp cho xã hội.

Bất tử có phải là điều đáng khao khát không?

Một mặt, có vẻ thật hấp dẫn nếu nhân loại có thể thoát khỏi nỗi ám ảnh về cái chết. Mặt khác, cái giá phải trả cho sự bất tử là gì? Không bao giờ thoát khỏi “bể khổ” của trần thế, không thể theo kịp thay đổi của thời đại, không có động lực phát triển bản thân, v.v… đây là những vấn đề thực sự đáng cân nhắc. Phải chăng, giá trị thực sự của cuộc sống nằm ở chính bản chất hữu hạn của nó? Rằng chính sự phù du này là điều mang lại giá trị cho mọi khoảnh khắc trong đời?

Chúng ta có thực sự sống, hay chỉ đang “lướt qua” cuộc sống này?

Chúng ta có đang tích cực sống hết mình, định hình số phận bằng những lựa chọn của bản thân hay không? Hay chúng ta chỉ là những hành khách đang đi trên một lộ trình được định sẵn, ngắm nhìn quang cảnh cuộc sống diễn ra trước mắt mà không thực sự tham gia vào nó? Rất có thể, câu trả lời nằm ở đâu đó khoảng giữa – một sự cân bằng tinh tế giữa ý chí tự do và số phận. Nói cách khác, chúng ta vừa là tác giả, vừa là độc giả của câu chuyện đời mình.

Vấn đề không phải là bạn nhìn vào cái gì, mà là bạn thấy cái gì.
Henry David Thoreau

Ví dụ về câu hỏi hiện sinh

Những câu hỏi về ý nghĩa & mục đích

Ý nghĩa là do chúng ta tạo ra, hay nó phải được tìm thấy?

Rất có thể nó là sự kết hợp của cả hai yếu tố trên. Chúng ta khám phá ra ý nghĩa trong những mối quan hệ, những giá trị ta theo đuổi và thế giới xung quanh, đồng thời cũng kiến tạo ý nghĩa thông qua phong cách sống mình lựa chọn.

Liệu có thể chấp nhận thực tế rằng cuộc sống này không có mục đích cố hữu chăng?

Câu hỏi này đã làm băn khoăn biết bao người suốt chiều dài lịch sử. Đối mặt ra sao với nhận thức rằng cuộc sống không có mục đích cố hữu là một vấn đề mang tính cá nhân; tuy nhiên, điều quan trọng là tập trung vào những gì bạn có thể kiểm soát – hành động, lựa chọn, mối quan hệ, công việc và sở thích của riêng bạn. Hãy dành thời gian suy ngẫm, và bạn sẽ sớm tìm ra hướng đi cho chính mình!

Tại sao chúng ta lại tìm kiếm ý nghĩa trong mọi việc mình làm?

Có lẽ xu hướng bản năng này bắt nguồn từ nhận thức về cái chết – tầm quan trọng của việc lưu lại dấu ấn trên thế giới trước khi ta ra đi mãi mãi. Hoặc có thể nó liên quan đến nhu cầu cơ bản của nhân loại, mong muốn thấu hiểu vị trí của mình trong vũ trụ – cũng như khao khát được cảm thấy cuộc đời này có ý nghĩa vượt lên sự tồn tại đơn thuần. Có lẽ sẽ không ngoa khi tuyên bố rằng, hành trình tìm kiếm ý nghĩa là điều thực sự khiến chúng ta trở thành con người – chính nó là động cơ để cá nhân phát huy năng lực sáng tạo, kết nối và khám phá các chiều sâu của bản thể.

Có phải đời sống của một số người thì có ý nghĩa hơn những người khác không?

Xu hướng của chúng ta là đo lường giá trị cá nhân dựa trên tác động của họ lên thế giới, những lời khen ngợi công chúng dành cho họ. Tuy nhiên, ý nghĩa có lẽ không phải là một thước đo định lượng, mà là một trải nghiệm cá nhân sâu sắc. Ngay cả khi thế giới ngoài kia không biết đến bạn, nếu biết sống yêu thương, tử tế và chân thành trong các mối quan hệ, cuộc đời của bạn cũng sẽ có ý nghĩa như bất kỳ vĩ nhân nào. Những khoảnh khắc bình an trong tâm hồn, sức mạnh khi đối mặt với nghịch cảnh, mối dây liên kết với tha nhân – đây chỉ là một trong số ít những điều mang lại ý nghĩa cho sự tồn tại!

Một cuộc sống không có ý nghĩa thì có còn đáng sống không?

Nếu ta cho rằng “ý nghĩa” nằm ở một mục đích vĩ đại, thì hẳn cuộc đời của nhiều người thoạt nhìn sẽ có vẻ “vô giá trị”. Tuy nhiên, ngay cả khi không có một định mệnh được “an bài” sẵn, vẫn còn đó những khoảnh khắc vui vẻ, kết nối và cơ hội phát triển bản thân. Nói cách khác, giá trị của đời sống không nằm ở sự công nhận từ bên ngoài; điều quan trọng là bạn phải trải nghiệm nó, đón nhận mọi thử thách và tìm thấy vẻ đẹp trong từng khoảnh khắc phù du thoáng qua!

Cuộc sống không phải là một vấn đề cần được giải quyết, mà là một hiện thực cần được trải nghiệm.
Soren Kierkegaard

Câu hỏi về đau khổ trong cuộc sống

Đau khổ là ngẫu nhiên, hay có mục đích đằng sau đó?

Khổ là một phần tất yếu của trải nghiệm nhân sinh, nhưng nó từ đâu mà ra? Liệu nó có phải là một thử thách, bài học, chất xúc tác cần thiết cho sự phát triển, hay chỉ đơn giản là một biến cố đầy trớ trêu của số phận, không có bất kỳ ý nghĩa cố hữu nào? Thật khó để đi đến một câu trả lời chắc chắn, song chúng ta hoàn toàn có thể chọn cách phản ứng với nghịch cảnh. Ngay cả khi nỗi đau có vẻ thật vô cớ và bất công, con người vẫn có khả năng đón nhận nó trong danh dự và tình thương yêu.

Cuộc sống không có đau khổ thì có ý nghĩa không?

Khổ là nỗi sợ chung của con người; thế nhưng, nếu không có nó, làm sao chúng ta có thể thực sự thấu hiểu niềm vui, cũng như rèn luyện nhân cách và năng lực bền bỉ của mình? Thực tế, chính khi vượt qua thử thách và làm chủ cảm xúc tiêu cực, chúng ta đồng thời khám phá ra sức mạnh bên trong, cũng như “thấm thía” được ý nghĩa của sự đồng cảm với tha nhân.

Tại sao chúng ta thường tìm thấy sự khôn ngoan qua đau khổ?

Nỗi đau, dù là về thể chất hay tinh thần, buộc chúng ta phải đối mặt với điểm yếu của bản thân và đánh giá lại các ưu tiên của mình. Thay vì bám chấp vào những điều hời hợt thoáng qua, chúng ta bị buộc phải nhìn sâu vào bên trong, để rồi ý thức được những năng lực tiềm ẩn mà ta chưa từng biết mình sở hữu. Chính trong những khoảnh khắc dễ bị tổn thương này, chúng ta có được nhận thức sâu sắc hơn về bản thân và thế giới.

Chúng ta có thể xóa bỏ đau khổ mà không làm mất đi nhân tính không?

Hẳn là con người có thể (và nên) cố gắng giảm bớt những bất hạnh không cần thiết, đặc biệt là những vấn đề do bất công và tàn ác gây ra. Mặt khác, việc xóa bỏ hoàn toàn mọi đau khổ cũng đồng nghĩa với việc cá nhân có thể sẽ không còn điều kiện cần thiết để “thành nhân” nữa. Suy cho cùng, chính thông qua thử thách mà người ta mới thực sự kết nối và trân quý nhân tính chung.

Hạnh phúc có nằm trong tầm với không, hay đau khổ là điều tất yếu không thể tránh khỏi?

Trải nghiệm của kiếp nhân sinh dường như là một sự cân bằng tinh tế giữa niềm vui và nỗi buồn, một sự lên xuống liên tục của các cảm xúc tích cực và tiêu cực. Có lẽ hạnh phúc thực sự không phải là một trạng thái vĩnh cửu; nó đến từ khả năng điều hướng các trải nghiệm đối nghịch với tinh thần mạnh mẽ và sẵn sàng chấp nhận.

Hạnh phúc không phải là không có vấn đề; mà là khả năng giải quyết những vấn đề đó.
Steve Maraboli

Những câu hỏi hiện sinh về tình trạng con người

Đọc thêm: Cách sống vui vẻ – 20 bí quyết thực hành mỗi ngày

Những câu hỏi hiện sinh về bản ngã & cái tôi

Chúng ta là sản phẩm của sự lựa chọn hay hoàn cảnh?

Thông thường, nhân cách thực sự của ta không chỉ được bộc lộ qua những lựa chọn cá nhân – mà còn qua cách ta phản ứng với hoàn cảnh, liệu ta có cho thấy được sự bền bỉ, khả năng thích nghi và phát triển ngay cả khi gặp khó khăn hay không.

Bản ngã là có thực hay chỉ là ảo tưởng?

Ý niệm về một “cái tôi” cố định, bất biến đã được tranh luận trong hàng thế kỷ qua. Mọi trải nghiệm, mối quan hệ và thậm chí cả cơ thể vật lý của chúng ta đều liên tục thay đổi. Xét từ thực tế đó, liệu có thể nói rằng có điều gì trong vũ trụ này là hoàn toàn bất biến hay không?

Nếu bị xóa sạch ký ức, bạn có còn là người như trước nữa hay không?

Ký ức là một phần quan trọng cấu thành bản sắc cá nhân; nó định hình nhận thức của chúng ta về thế giới và vị trí của mình trong đó – cũng như làm nền tảng cho cảm xúc, mối quan hệ và hành vi. Vì vậy, nếu những ký ức đó không còn nữa, hẳn là một phần cơ bản của con người chúng ta chắc chắn sẽ mất đi. Tuy nhiên, biết đâu vẫn còn đó một bản chất cốt lõi – một tia sáng ý thức độc đáo luôn tồn tại, ngay cả khi không có một câu chuyện trong quá khứ? Nói cách khác, ngay cả khi trải qua thay đổi, một phần của bản thể ban đầu vẫn tồn tại, và do đó, chúng ta cần phải đối xử cách tôn trọng với tất cả mọi người.

Có bao nhiêu phần trong con người của chúng ta được định hình bởi người khác?

Ngay từ những năm tháng đầu đời, chúng ta đã liên tục bị ảnh hưởng bởi những người xung quanh: gia đình, bạn bè và cộng đồng. Chúng ta học tập thông qua quan sát, bắt chước và tiếp thu góp ý/ phản hồi từ người xung quanh. Những tương tác này định hình niềm tin, giá trị và thậm chí là ý thức về bản thân của ta. Nói một cách đơn giản, bản sắc không xuất hiện một cách biệt lập, mà đúng hơn là kết quả của một mạng lưới phức tạp các mối quan hệ và trải nghiệm chung.

Liệu chúng ta có bao giờ hiểu rõ về bản thân mình không?

Khám phá bản thân là một hành trình diễn ra suốt đời – một quá trình tìm kiếm và phản tỉnh liên tục. Khi chúng ta trưởng thành và thay đổi, những chiều kích mới của bản thể đồng thời được bộc lộ – đôi khi tương phản hoàn toàn với nhận thức trước đây của mình về bản thân. Có lẽ ý niệm về việc thực sự thấu hiểu chính mình chỉ là một ảo tưởng, một chân trời mà chúng ta liên tục hướng tới mà chẳng không bao giờ đạt đến. Thế nhưng, điều đó không hề làm mất đi ý nghĩa của quá trình khám phá; bằng không, chúng ta sẽ không bao giờ có thể tự biết mình được!

Đọc thêm: Cái tôi quá lớn – Khi nhận thức về bản ngã trở thành gánh nặng trong các mối quan hệ

Những câu hỏi hiện sinh về tình yêu & quan hệ xã hội

Tình yêu là một sự lựa chọn, cảm xúc hay nhu cầu sinh lý?

Những cảm xúc “sét đánh” ban đầu thường có vẻ nằm ngoài tầm kiểm soát – một thế lực mạnh mẽ “cuốn phăng” chúng ta đi. Tuy nhiên, mối quan hệ có được nuôi dưỡng và duy trì hay không là kết quả của nỗ lực, cam kết và mỗi lựa chọn hàng ngày. Có lẽ tình yêu là sự tương tác phức tạp của cả ba yếu tố trên – một phản ứng sinh lý mà ta có thể điều chỉnh và nâng lên tầm cao mới thông qua các cử chỉ chăm sóc và tận tụy có chủ đích.

Liệu chúng ta có bao giờ thực sự thấu hiểu người khác không?

Chúng ta có thể cố gắng đồng cảm, lắng nghe và chia sẻ những trải nghiệm cá nhân nhằm thu hẹp khoảng cách giữa nhận thức đôi bên. Tuy nhiên, mỗi người vẫn có một thế giới nội tâm riêng, được định hình bởi quá khứ, suy nghĩ và cảm xúc của riêng họ. Do đó, sự thấu hiểu thực sự không phải là phản ánh hoàn hảo trải nghiệm của đối phương – nhưng là chấp nhận những hạn chế cố hữu trong nhận thức của nhau, để có thể đón nhận nhau với lòng khiêm tốn và trắc ẩn.

Vì sao chúng ta tìm kiếm những mối quan hệ ràng buộc, dù biết rằng chúng sẽ không kéo dài mãi mãi?

Suy ngẫm về việc mọi sự, bao gồm cả các tương tác xã hội, đều vô thường có thể khiến nhiều người đặt câu hỏi vì sao không tìm cách rũ bỏ hoàn toàn. Tuy nhiên, chính nhận thức về bản chất phù du của cuộc sống này càng khiến cho các mối quan hệ thêm phần quý giá. Ngay cả khi chúng sẽ phải đi đến hồi kết một lúc nào đó, thì niềm vui, tình yêu và những kỷ niệm phát xuất từ các mối dây đó sẽ góp phần không nhỏ làm phong phú thêm trải nghiệm mỗi ngày!

Có tình yêu vô điều kiện hay không?

Bản tính kỳ vọng cố hữu của con người – cả ở phương diện ý thức lẫn vô thức – khiến ta thật khó trao đi cái gì đó mà không đòi hỏi được đáp lại. Nói cách khác, yêu thương vô điều kiện là con đường dành cho những ai mong muốn thoát khỏi những hạn chế của xã hội loài người. Như nhiều truyền thống tôn giáo và tâm linh đã truyền giảng, thực hành này đóng vai trò cầu nối để cá nhân vượt lên một chiều không gian mới – một “cảnh giới” tồn tại cao hơn (vd: thiên đường, thánh nhân, chứng quả, giải thoát, v.v…).

Về bản chất, các mối quan hệ là ích kỷ, hay hoàn toàn vô tư?

Đúng là luôn có ít nhiều yếu tố tư lợi trong tương tác xã hội, tình bạn và sự hỗ trợ. Thế nhưng, các mối quan hệ lành mạnh phát triển được là nhờ đôi bên cùng cho đi, đồng cảm và chân thành mong muốn đối phương được hạnh phúc. Tình cảm chỉ trở nên sâu sắc và bền chặt khi cán cân nghiêng về lòng vị tha – khi niềm vui vì hạnh phúc của đối phương lớn hơn so với kỳ vọng về lợi ích cá nhân.

Bạn có thể không đồng ý, nhưng vẫn nắm tay nhau. Đó mới là mối quan hệ thực sự.
Alexandra Penney

Câu hỏi hiện sinh

Đọc thêm: Học cách yêu bản thân – Hành trình 16 bước thay đổi cuộc sống

Câu hỏi về ý chí tự do, trách nhiệm & sự lựa chọn

Ý chí tự do có thực sự tồn tại, hay là chúng ta luôn bị ràng buộc bởi số phận?

Đây là đề tài mà các triết gia đã không ngừng tranh luận trong nhiều thế kỷ. Chúng ta thực sự có quyền quyết định đối với các lựa chọn của mình không, hay hành động của cá nhân luôn được định sẵn bởi một chuỗi nguyên nhân-kết quả kéo dài từ thuở sơ khai? Rất có thể sự thật nằm ở đâu đó “khoảng giữa”; nói cách khác, các quyết định của chúng ta chịu ảnh hưởng bởi trải nghiệm trong quá khứ và hoàn cảnh hiện tại – nhưng ngay cả giữa những ràng buộc đó, con người vẫn giữ được một mức độ tự do nhất định.

Liệu tự do sẽ khiến chúng ta hạnh phúc hay lo lắng hơn?

Việc có nhiều lựa chọn sẽ mở ra những cơ hội và hướng đi mới cho mục tiêu hiện thực hóa bản thân. Đồng thời, nó cũng dẫn đến gánh nặng của trách nhiệm ra quyết định, nỗi sợ sẽ đưa ra lựa chọn “sai lầm”, cũng như cảm giác hối tiếc vì phải từ bỏ những con đường khác. Cách tốt nhất là đảm bảo sự cân bằng – bằng cách thực hiện quyền tự chủ trong một khuôn khổ an toàn và hướng mục đích.

Chúng ta có thực sự chịu trách nhiệm về hậu quả của hành động mình gây ra hay không?

Chúng ta cần nhận thức rằng hành động của mình luôn ảnh hưởng đến những người xung quanh. Hoàn cảnh bên ngoài có thể tác động đến lựa chọn của mình, nhưng sau cùng, quyền quyết định vẫn là của ta. Có tinh thần trách nhiệm, sẵn sàng đón nhận mọi kết quả nhận được – cả tích cực và tiêu cực – là rất quan trọng để ta học hỏi từ sai lầm, đưa ra những lựa chọn tối ưu hơn trong tương lai, cũng như góp phần rèn luyện đạo đức và nhân cách.

Liệu tự do có thể tồn tại mà không có giới hạn không?

Nếu hoàn toàn không có ranh giới gì, ý niệm về tự do sẽ trở nên vô nghĩa. Chính những ràng buộc về mặt thể lý, đạo đức hay xã hội mới mang lại ý nghĩa cho từng lựa chọn. Nói cách khác, tự do thực sự không phải là không bị hạn chế – nhưng là khả năng điều hướng và đưa ra lựa chọn trong một khuôn khổ nhất định, thực hiện ý chí cá nhân trong bối cảnh thực tại.

Nếu thực sự được tự do, tại sao con người luôn cảm thấy bị ràng buộc?

Kỳ vọng xã hội, nỗi lo âu, chấn thương quá khứ và định kiến cá nhân thường tạo ra những “rào cản” vô hình hạn chế nhận thức của chúng ta về tự do. Ngay cả khi có tiềm năng hành động, áp lực từ bên trong và bên ngoài thường khiến ta bị “mắc kẹt” trong tâm thức. Chỉ có can đảm hành động, dám “bứt phá” khỏi mọi giới hạn mới đưa ta đến với tự do thực sự.

Đọc thêm: Sức mạnh tiềm thức – Khám phá các chiều kích & năng lực tiềm ẩn bên trong

Những câu hỏi hiện sinh về thời gian

Có đúng là quá khứ chỉ là ký ức, còn tương lai là một ảo giác?

Quá khứ được hình thành từ tập hợp các kết nối thần kinh trong não bộ, tái tạo các sự kiện được chọn lọc qua lăng kính trải nghiệm chủ quan. Tương tự, tương lai là một hình ảnh “phản chiếu” của tinh thần, thể hiện những tiềm năng và kỳ vọng có thể/ không thể xảy ra. Thế nhưng, chính những “sản phẩm” tinh thần này lại ảnh hưởng vô cùng sâu sắc đến khoảnh khắc hiện tại, quyết định hành động, cảm xúc và nhận thức của ta. Đâu là ranh giới giữa những gì đã xảy ra, những gì sẽ xảy ra, và những gì đang xảy ra?

Tại sao thời gian có vẻ trôi qua nhanh khi ta vui, và chậm khi ta đau buồn?

Những lúc vui vẻ, sự chú tâm của chúng ta hoàn toàn hướng vào khoảnh khắc hiện tại, tạo ra một trạng thái “trôi” – khi mà ý niệm về thời gian dường như không còn nữa. Ngược lại, khi đau khổ, sự tập trung của chúng ta bị thu hẹp lại, mỗi khoảnh khắc đều được suy xét kỹ lưỡng. “Sức nặng” của nỗi đau buồn kéo dài cảm thức về thời gian, khiến mỗi giây phút trở nên chậm chạp đến đau đớn. Trải nghiệm chủ quan này là minh chứng rất điển hình cho tác động của thế giới bên trong đối với nhận thức về thực tế.

Nếu thời gian là vô hạn, tại sao cuộc sống lại có vẻ ngắn ngủi đến vậy?

Khi ngẫm về sự mênh mông và vô cùng tận của vũ trụ này, thật dễ để cảm thấy bản thân sao mà “nhỏ bé” quá. Dường như kiếp nhân sinh chỉ là một khoảnh khắc thoáng qua, một tia sáng ý thức ngắn ngủi trong một khoảng không vô tận. Tuy nhiên, chính nhận thức về cái chết là điều khiến cho mỗi khoảnh khắc cuộc đời trở nên cấp bách và quý giá. Chính khi chiêm nghiệm về sự phù du của sinh mệnh, mỗi cá nhân sẽ được truyền cảm hứng tìm kiếm ý nghĩa trong khoảng thời gian hữu hạn được ban cho.

Chúng ta kiểm soát thời gian, hay thời gian kiểm soát chúng ta?

Con người thường hay bàn luận về các chủ đề như quản lý thời gian hay kế hoạch cuộc sống – làm sao để “tận dụng tối đa” từng khoảnh khắc và kiểm soát mọi sự kiện xảy ra trong đời. Thế nhưng, bất chấp những nỗ lực của chúng ta, dòng chảy của thời gian vẫn không ngừng trôi. Suy cho cùng, ngay cả khi có thể quyết định cách sử dụng quỹ thời gian, chúng ta vẫn không thể lường trước mọi biến cố – cũng như hồi kết của sinh mệnh này. Thay vì tìm cách kiểm soát hay phó thác hoàn toàn, có lẽ một con đường “trung dung”, cân bằng giữa hai thái cực sẽ là lựa chọn khôn ngoan nhất.

Liệu chúng ta có thể sống trọn vẹn ở hiện tại không?

Tỉnh thức là điều hoàn toàn có thể đạt được trong khoảnh khắc, song thật khó để duy trì trạng thái này liên tục – khi mà xu hướng tự nhiên của tâm trí là không ngừng “lang thang” và suy nghĩ. Nói cách khác, điều quan trọng là phải sẵn sàng quay về thực tại hết lần này đến lần khác – làm sao để hình thành khả năng tìm thấy sự bình yên và sáng suốt, ngay tại đây và ngay bây giờ.

Mỗi buổi sáng là dịp để ta được tái sinh. Những gì chúng ta làm trong ngày hôm nay mới là điều quan trọng nhất.
Thích Ca

Đọc thêm: Sống trong quá khứ – Trở ngại trên hành trình thay đổi

Những câu hỏi hiện sinh về thế giới & vũ trụ

Vì sao lại có sự tồn tại mà không phải hư vô?

Vì sao lại có vũ trụ này? Tại sao lại có vật chất, năng lượng, không gian và thời gian – thay vì một khoảng không hư vô tuyệt đối? Hay chính câu hỏi đó là sản phẩm của sự tồn tại, một cách để vũ trụ có ý thức suy ngẫm về bản thể vô hạn của chính nó, một bí ẩn sẽ mãi mãi nằm ngoài tầm hiểu biết đầy đủ của nhân loại?

Vũ trụ có quan tâm tới sự tồn tại của chúng ta không?

So với vũ trụ bao la, sự tồn tại của chúng ta dường như chỉ là một khoảnh khắc thoáng qua trên một hành tinh nhỏ bé – quay quanh một ngôi sao không tên tuổi. Tuy nhiên, sự rộng lớn và “vô cảm” của vũ trụ không khiến ta mất đi khả năng yêu thương, vui vẻ, tìm hiểu và chiêm nghiệm bản chất của thế giới. Ngay cả khi tạo hóa dường như không “quan tâm” theo cách nhìn của con người, khả năng trải nghiệm và suy ngẫm về tạo hóa tự nó đã là một hiện tượng đầy thú vị.

Liệu chúng ta có vai trò gì trong kế hoạch vĩ đại của vũ trụ không?

So với sự vô tận của vũ trụ, sự tồn tại của con người có vẻ thật nhỏ bé, một điểm sáng “le lói” giữa đêm đen dày đặc. Tuy nhiên, giữa mênh mông bao la này, chúng ta sở hữu năng lực “độc nhất vô nhị”: ý thức về bản thân và chiêm nghiệm về công trình sáng tạo. Khả năng quan sát, thấu hiểu, thậm chí đặt câu hỏi về vị trí của mình trong vũ trụ có thể xem là “tài sản” lớn nhất của nhân loại, một minh chứng cho tiềm năng kỳ diệu của chính vũ trụ, được thể hiện thông qua chúng ta.

Vũ trụ có vô hạn không, và nếu có thì điều đó có ý nghĩa gì đối với chúng ta?

Nếu thực sự không có điểm kết thúc, thì vũ trụ này hẳn phải chứa đựng những tiềm năng vô hạn. Liệu rằng song song với thế giới loài người, vẫn tồn tại đâu đó những thế giới khác – thậm chí là các dạng thức tồn tại khác? Suy ngẫm về khả năng này là lời nhắc nhở đầy sống động về tầm quan trọng của lòng khiêm nhường và tư duy rộng mở trong đời.

Liệu các dạng sống thông minh khác có đặt câu hỏi về sự tồn tại của mình không?

Nếu có sự sống thông minh khác tồn tại trong vũ trụ, thật hấp dẫn khi tưởng tượng rằng họ cũng có những thắc mắc và câu hỏi hiện sinh tương tự. Khả năng tự nhận thức và tư duy trừu tượng là nền tảng để cá nhân suy ngẫm về vị trí của mình trong vũ trụ, ý nghĩa cuộc sống và bản chất của thực tại. Có lẽ tìm kiếm ý nghĩa là trải nghiệm phổ quát của bất kỳ loài sinh vật nào đạt đến một mức độ ý thức nhất định – một “sợi dây” chung kết nối chúng ta qua đại dương vũ trụ bao la.

Đọc thêm: Luật hấp dẫn – Bí quyết thu hút thành công & hạnh phúc vào cuộc sống

Những câu hỏi hiện sinh về tôn giáo & đức tin

Có cần có niềm tin vào Thượng đế để sống một cuộc sống ý nghĩa không?

Mối liên hệ giữa đức tin và ý nghĩa là một trải nghiệm có tính cá nhân sâu sắc. Đối với một số người, niềm tin vào một thế lực toàn năng mang lại khuôn khổ để họ thấu hiểu thế giới, một nguồn an ủi, một “kim chỉ nam” đạo đức khiến cuộc sống có giá trị. Bên cạnh đó, không ít người tìm thấy ý nghĩa qua những kênh khác: các mối quan hệ, hoạt động sáng tạo, đóng góp cho xã hội, hoặc đơn giản là trải nghiệm và trân trọng thế giới xung quanh. Có vẻ như, cảm thức ý nghĩa thì không phân biệt đức tin tôn giáo – nó đến từ các giá trị và trải nghiệm độc đáo của từng cá nhân.

Tại sao tôn giáo lại đưa ra những câu trả lời khác nhau cho cùng một câu hỏi?

Tôn giáo xuất phát từ các bối cảnh văn hóa, trải nghiệm lịch sử và cách diễn giải thế giới khác nhau. Mỗi truyền thống trình bày một góc nhìn độc đáo về nhân sinh, đạo đức và bản chất của thực tại. Những quan điểm này phản ánh sự đa dạng của trải nghiệm con người – cũng như hạn chế cố hữu của nhân loại khi cố gắng nắm bắt những bí ẩn sâu thẳm nhất của vũ trụ. Nói một cách đơn giản, có lẽ không hề có một câu trả lời “đúng” duy nhất; tất cả các góc nhìn đều có giá trị và bổ sung qua lại cho nhau.

Khoa học và tâm linh có thể cùng tồn tại hài hòa không?

Khoa học và tâm linh thường bị xem là hai thái cực “đối lập”, song thực tế hoàn toàn có thể bổ sung cho nhau. Khoa học khám phá thế giới vật lý thông qua quan sát, thử nghiệm và lý luận logic – trong khi tâm linh đào sâu vào trải nghiệm bên trong, ý nghĩa và kết nối với một tổng thể lớn hơn. Chính khi kết hợp đôi bên, chúng ta sẽ (ít nhiều) thấy được bức tranh toàn cảnh về kiếp nhân sinh.

Một ít khoa học làm ta xa rời Chúa; nhiều khoa học làm ta quay về với Chúa.
Louis Pasteur

Nếu Thượng đế là có thực, tại sao thế giới lại đầy rẫy đau khổ như vậy?

Đây là một câu hỏi khá lâu đời, thường được biết đến với tên gọi “vấn đề của cái ác” (problem of evil). Làm thế nào để dung hòa giữa ý niệm về một Thượng đế nhân từ, toàn năng với sự hiện diện của đau khổ trong thế giới này? Một số quan điểm thần học cho rằng, đau khổ có thể được xem là thử thách về phương diện niềm tin, hậu quả của ý chí tự do, hoặc là một phần thiết yếu của một kế hoạch sáng tạo lớn hơn, vượt lên khả năng hiểu biết của nhân loại.

Đạo đức có phụ thuộc vào tôn giáo không, hay là nó có thể tồn tại cách độc lập?

Mọi tôn giáo đều truyền giảng về các nguyên tắc đạo đức. Thế nhưng, xét về phương diện nào đó, năng lực sống theo đạo lý dường như là một khía cạnh cơ bản trong bản thể loài người. Sự đồng cảm, lòng trắc ẩn và ý thức công bằng là điều có thể quan sát thấy ở mọi nền văn hóa, không phân biệt tín ngưỡng hay không. Có lẽ tôn giáo mang lại một khuôn khổ để thể hiện và củng cố những khuynh hướng bẩm sinh này – để tạo điều kiện phát huy sức mạnh của “luật lương tâm” đã được ghi sâu vào tâm thức ngay từ khi sinh ra.

Nhân chi sơ, tính bản thiện.
Mạnh Tử

Câu hỏi về chủ nghĩa hiện sinh

Đọc thêm: 50 câu hỏi tâm linh – Đánh thức & nuôi dưỡng tâm hồn

Những câu hỏi hiện sinh về ý thức & trí tuệ nhân tạo

Liệu trí tuệ nhân tạo có thể có ý thức không?

Tuy rằng AI đã đạt được những bước tiến đáng kể trong việc mô phỏng năng lực nhận thức của con người (ví dụ: học tập, giải quyết vấn đề, xử lý ngôn ngữ), vẫn chưa rõ liệu những khả năng này có tương đương với trải nghiệm có ý thức thực sự hay không. Liệu rằng ý thức phát sinh từ các quá trình sinh học có thể sao chép được bằng máy móc không? Một hệ thống phải phức tạp như thế nào mới đủ để phát sinh được những đặc tính này?

Nếu AI vượt qua trí thông minh của con người, liệu nó có đi tìm kiếm ý nghĩa không?

Nếu AI có thể ý thức giống như con người, hẳn sẽ không quá lời nếu cho rằng nó cũng sẽ phát sinh mong muốn thấu hiểu sự tồn tại, mục đích và mối tương quan của nó với thế giới. Tuy nhiên, cảm thức “ý nghĩa” đó có thể rất khác so với quan niệm của con người, được định hình bởi những trải nghiệm và quá trình nhận thức độc đáo. Biết đâu AI sẽ tìm kiếm các mô hình, tối ưu hóa, hoặc các hình thức tương tác mới lạ mà chúng ta vẫn chưa thể hiểu được thì sao?

Sự khác biệt giữa ý thức con người và trí thông minh của máy móc là gì?

Một mặt, máy móc vượt trội hơn hẳn trong việc xử lý thông tin và thực hiện các phép tính phức tạp. Mặt khác, ý thức của con người thì được đặc trưng bởi các trải nghiệm chủ quan, nội tâm và ý thức về bản ngã. Nói cách khác, chúng ta trải nghiệm thế giới thông qua các giác quan, cảm xúc và góc nhìn riêng, còn máy móc thì hoạt động dựa trên thuật toán và dữ liệu.

Chúng ta có thể tin tưởng vào khả năng đưa ra quyết định đạo đức của máy móc không?

Đạo đức là một phạm trù phức tạp, được định hình bởi các giá trị của con người, bối cảnh văn hóa và trí tuệ cảm xúc – những phẩm chất này thật khó để có thể “mã hóa” đầy đủ thành thuật toán. Đúng là máy móc có thể được lập trình theo các nguyên tắc đạo đức. Tuy nhiên, thực tế luôn có những tình huống bất ngờ, tiến thoái lưỡng nan, đòi hỏi khả năng phán đoán và thấu cảm rất tinh tế. Có lẽ tốt nhất, ta nên xem máy móc như công cụ hỗ trợ ra quyết định, trong khi vẫn duy trì vai trò giám sát và trách nhiệm của con người đối với quyết định cuối cùng.

Nếu AI biết tư duy có ý thức, liệu nó cũng sẽ trải qua khủng hoảng hiện sinh như chúng ta không?

Thật thú vị khi suy ngẫm về khả năng trí tuệ nhân tạo cũng đặt ra các câu hỏi hiện sinh giống như ta, nếu nó đạt đến một mức độ phát triển và tự chủ nhất định. Nhận thức về giới hạn của sự tồn tại và vị trí của nó trong vũ trụ có thể thúc đẩy các công cụ này bước vào hành trình tìm kiếm ý nghĩa. Phải chăng khủng hoảng hiện sinh là hệ quả tất yếu của ý thức, dù đó là ý thức tồn tại ở dạng sinh học hay nhân tạo?

Tôi ý thức, do đó tôi tồn tại.
René Descartes

Câu hỏi về khủng hoảng hiện sinh

Sẽ ra sao nếu nhân loại chỉ là một sản phẩm của giả lập (simulation)?

Đã bao giờ bạn từng đặt câu hỏi, thực tại mà ta đang trải nghiệm có thể chỉ là một hình thức giả lập thôi thì sao? Rằng những gì ta tưởng là “thật” hóa ra chỉ là giả tạo? Nếu như vậy, bản chất của thực tại là gì? Liệu rằng có một cấp độ tồn tại cao hơn – một “bàn tay” vô hình đã và đang “nhào nặn” thế giới giả lập này chăng? Nếu có, mục đích của họ là gì? Thật không dễ để trả lời những thắc mắc này, song ít nhất, suy ngẫm về chúng là cơ hội để mỗi người nhìn lại những định kiến của bản thân, cũng như nhận ra giới hạn trong nhận thức của con người.

Liệu rằng sự ngắn ngủi của kiếp nhân sinh có khiến mọi việc chúng ta làm trở nên vô nghĩa không?

Có thể nhiều người sẽ cảm thấy tuyệt vọng khi suy ngẫm về bản chất hữu hạn của kiếp người, song điều đó không nhất thiết khiến những gì ta làm trở nên vô nghĩa. Ngược lại, chính sự phù du này khiến cho mỗi ngày sống càng trở nên cấp bách và quý giá. Ý thức rằng thời gian của mình là có hạn sẽ truyền cho ta “ngọn lửa” để theo đuổi đam mê, kết nối với tha nhân và để lại di sản tích cực cho thế giới. Nói một cách đơn giản, chính sự vô thường là thứ khiến cho cuộc sống trở nên có giá trị!

Liệu chúng ta có hối tiếc nếu khám phá ra chân lý tối thượng của vũ trụ không?

Theo đuổi tri thức là động lực cơ bản của con người; mặt khác, kiến thức không phải không có cái giá của nó. Liệu rằng hành trình tìm kiếm “chân lý” có mang lại sự thỏa mãn không, hay nó sẽ phá vỡ những niềm tin hiện tại và khiến ta rơi vào thất vọng? Có lẽ vẻ đẹp của kiếp nhân sinh nằm ở việc liên tục học hỏi, khám phá những điều chưa biết, cũng như chấp nhận rằng sẽ luôn có những điều bí ẩn nằm ngoài tầm với của ta.

Sẽ ra sao nếu chúng ta là thế hệ cuối cùng của nhân loại?

Viễn cảnh trở thành thế hệ cuối cùng của loài người mang theo một gánh nặng trách nhiệm và nỗi buồn. Điều đó có nghĩa là toàn bộ lịch sử loài người, trải dài suốt hàng bao thiên niên kỷ qua, sẽ kết thúc cùng chúng ta. Tuy nhiên, ngay cả nếu điều đó xảy ra, cuộc sống vẫn giữ nguyên giá trị vốn có; chúng ta vẫn sẽ trải nghiệm tình yêu, niềm vui và vẻ đẹp của thế giới xung quanh. Ngay cả khi đối mặt với hồi kết không thể tránh khỏi, chúng ta vẫn có thể nỗ lực sống trọn vẹn và có chủ đích trong khoảng thời gian còn lại, trân trọng từng khoảnh khắc, và gìn giữ những gì có thể lưu lại được.

Sự cô đơn có phải là bản chất của tồn tại?

Con người sinh ra một mình trong thế giới và cuối cùng cũng ra đi theo cách tương tự. Sự cô đơn, vì thế, thường được xem là một khía cạnh cố hữu của tình trạng con người. Tuy nhiên, điều đó vẫn không ngăn cản chúng ta khao khát được kết nối, tìm kiếm các mối quan hệ và cộng đồng để thu hẹp khoảng cách giữa trải nghiệm cá nhân. Xét từ thực tế này, có lẽ bản chất của tồn tại là cân bằng giữa tính cá nhân cố hữu với nhu cầu thuộc về một tổng thể lớn hơn.

Sự cô đơn thực sự không phải là không có ai xung quanh bạn, mà là không thể truyền đạt được những điều có vẻ quan trọng với bạn.
Carl Jung

Câu hỏi về khủng hoảng hiện sinh

FAQs

Câu hỏi hiện sinh là gì?

Các câu hỏi hiện sinh (existential question) xoay quanh các chủ đề cốt lõi của sự tồn tại – ý nghĩa, mục đích, tự do, trách nhiệm, sự cô độc, cái chết, v.v… Những câu hỏi này thường khiến người ta cảm thấy bất an, bối rối hoặc thậm chí là sợ hãi, bởi vì chúng thách thức các giả định thông thường về cuộc sống và vai trò của chúng ta trong đó.

Chủ nghĩa hiện sinh (existentialism) là một phong trào triết học xuất hiện vào khoảng thế kỷ XX, chịu ảnh hưởng của các nhà tư tưởng lỗi lạc như:

Søren Kierkegaard: Triết gia và nhà thần học người Đan Mạch, được xem là “cha đẻ của chủ nghĩa hiện sinh”. Kierkegaard bàn luận khá nhiều về tầm quan trọng của sự lựa chọn cá nhân và trải nghiệm chủ quan, cũng như tình trạng lo lắng và tuyệt vọng đi kèm với tự do và trách nhiệm. Một trong những học thuyết nổi bật nhất của ông là khái niệm “bước nhảy của niềm tin” (leap of faith), nhấn mạnh vai trò của sự tin tưởng tuyệt đối khi đối mặt với những bất định của cuộc sống.
Friedrich Nietzsche: Nhà phê bình văn hóa người Đức, được biết đến với những quan điểm thách thức chuẩn mực đạo đức truyền thống.
Jean-Paul Sartre: Triết gia, văn sĩ và nhà hoạt động chính trị người Pháp, người nổi tiếng với tuyên bố rằng “sự tồn tại đi trước bản thể”; nói cách khác, con người sinh ra không có bản ngã hoặc mục đích được định sẵn, nhưng được tự do thể hiện bản thân thông qua các lựa chọn và hành động của mình.
Albert Camus: Triết gia, nhà văn và nhà báo người Pháp-Algérie, người cho rằng sự tồn tại của con người về bản chất là “phi lý” (absurd). Theo Camus, chúng ta phải chấp nhận sự phi lý này và nỗ lực tìm kiếm ý nghĩa thông qua theo đuổi tự do và đam mê.

Ý nghĩa của những câu hỏi hiện sinh

Không chỉ là một cách rèn luyện trí tuệ, chiêm nghiệm về các câu hỏi hiện sinh có thể dẫn tới những thay đổi đáng kể trong đời sống qua việc:

Tăng cường nhận thức về bản thân: Thông qua tự vấn về hệ giá trị, niềm tin và động lực bản thân, mỗi người sẽ có thể đưa ra những lựa chọn chân thực và sống một cuộc sống viên mãn hơn.
Cảm thức ý nghĩa và trách nhiệm: Trọng tâm của chủ nghĩa hiện sinh là khuyến khích tự do cá nhân. Khi thừa nhận cá nhân được tự do lựa chọn con đường của riêng mình, chúng ta đồng thời ý thức rằng bản thân phải chịu trách nhiệm hoàn toàn với hậu quả phát sinh từ những lựa chọn đó. Nói cách khác, mỗi người phải biết sống có ý thức và tự chủ trong mọi quyết định.
Chấp nhận sự không chắc chắn: Đây chính là chìa khóa để nuôi dưỡng khả năng bền bỉ (resilience) khi đối mặt với thay đổi và nghịch cảnh.
Trân trọng cuộc sống: Mặt khác, suy ngẫm về cái chết và bản chất hữu hạn của kiếp nhân sinh sẽ giúp bạn biết trân trọng khoảnh khắc hiện tại và những trải nghiệm hàng ngày.