Tư duy cầu tiến (Growth Mindset): Khởi đầu của thành công bền vững

Tư duy của một người được thể hiện qua cách họ xác định và thực hiện mục tiêu của mình – bao gồm cả mục tiêu công việc và cá nhân. Cách thức ta tư duy đóng vai trò quan trọng trong việc định hình tính cách, phản ứng đối với thành công/ thất bại, cũng như các cơ chế cảm xúc, nhận thức, hành vi và thần kinh khác. Bí quyết thành công trong cuộc sống là luôn hết lòng nuôi dưỡng tư duy cầu tiến.

Tư duy cầu tiến là gì?

Tư duy cầu tiến hay tư duy phát triển (growth mindset) là cách suy nghĩ đặc trưng bởi niềm tin rằng: năng lực, trí thông minh và tài năng cá nhân không phải những phẩm chất cố định, song có thể được phát triển và cải thiện thông qua nỗ lực tận tâm, làm việc chăm chỉ, phương pháp thực hành đúng đắn và sự hướng dẫn từ người khác.

Lợi ích của tư duy cầu tiến:

• Tăng cường động lực và khả năng phục hồi.
• Cải thiện thành tích học tập/ kỹ năng chuyên môn.
• Kỹ năng đối phó khi đối mặt với nghịch cảnh.
• Mang lại niềm yêu thích cho quá trình học tập.
• Nâng cao khả năng giải quyết vấn đề.
• v.v…

Sự khác biệt giữa tư duy cầu tiến & tư duy bảo thủ

Trong một nghiên cứu về tác động của tư duy đối với cuộc sống, Carol Dweck – Giáo sư Tâm lý Đại học Stanford đã đưa ra mô hình hai kiểu tư duy khác nhau: Tư duy cầu tiến (Growth mindset) và Tư duy bảo thủ (Fixed mindset).

• Tư duy bảo thủ (Fixed Mindset)

Những người có tư duy bảo thủ tin rằng năng lực, phẩm chất và đặc điểm của con người là bất biến và không thể thay đổi theo thời gian. Họ xem thành công như kết quả của tài năng thuần túy – không phải do nỗ lực. Vì lý do này, họ không ngừng cố gắng chứng tỏ năng lực của bản thân và né tránh thất bại bằng mọi giá. Thái độ của họ đối với thay đổi và phát triển là rất miễn cưỡng.

• Tư duy cầu tiến (Growth mindset)

Ngược lại với tuýp người nêu trên, người có tư duy cầu tiến tin rằng họ có thể cải thiện và phát triển bản thân thông qua nỗ lực và thất bại. Họ ý thức điểm yếu của bản thân, luôn không ngừng học hỏi và nỗ lực hoàn thiện chính mình. Đối với họ, thất bại và thử thách chỉ là bài học cho họ để hoàn thiện các phẩm chất và tài năng hiện có.

Để chứng minh ảnh hưởng của tư duy đối với hành vi con người, Giáo sư Dweck đã tiến hành một thí nghiệm về cách trẻ em phản ứng với khó khăn và thất bại như sau.

Bà yêu cầu một nhóm trẻ giải câu đố với độ khó tăng dần. Những trẻ có tư duy bảo thủ đã chọn giải các câu đố dễ hơn để chứng minh năng lực của bản thân. Trong khi đó, những đứa trẻ có tư duy cầu tiến thì cố gắng giải những câu đố khó hơn. Nguyên nhân là vì chúng coi đây là cơ hội học hỏi và phát triển – ngay cả khi thất bại là không thể tránh khỏi.

Những cá nhân tin rằng tài năng của họ có thể được phát triển (thông qua làm việc chăm chỉ, chiến lược tốt và ý kiến đóng góp từ người khác) là những người có tư duy cầu tiến. Họ có xu hướng đạt được nhiều thành tích hơn so với những người có tư duy bảo thủ (những người tin rằng tài năng là món quà bẩm sinh).

GS. Carol Dweck

7 đặc điểm của tư duy cầu tiến

Người sở hữu tư duy cầu tiến thường có 7 điểm chung sau đây:

1. Kiên tâm (Resilience)

Sự kiên định có lẽ là một trong những biểu hiện cốt lõi nhất của tư duy cầu tiến. Nếu như người bảo thủ rất dễ suy sụp/ bỏ cuộc khi đối mặt với thất bại – xem đó như minh chứng cho sự thiếu năng lực của họ, thì ngược lại, người cầu tiến sẽ xem thất bại là rào cản tạm thời, cũng như cơ hội điều chỉnh lại phương thức làm việc. Niềm tin vào tiềm năng bản thân mang đến cho họ nguồn sức mạnh để luôn vững vàng, kiên trì thử nghiệm chiến lược mới.

2. Tham vọng (Ambition)

Đặc trưng của tư duy cầu tiến là mong muốn trở nên thành thạo và hiện thực hóa tiềm năng cá nhân, cũng như tìm thấy niềm vui trong quá trình tự hoàn thiện. Những ai có cách suy nghĩ như vậy nhìn chung sẵn sàng thử thách bản thân với các mục tiêu đầy khó khăn – vì họ tin rằng họ có thể phát triển các kỹ năng cần thiết để đạt được chúng.

3. Lạc quan (Optimism)

Lạc quan trong khuôn khổ tư duy cầu tiến có nghĩa là ý thức rằng, nỗ lực sẽ dẫn đến sự cải thiện và thành công. Đó không phải là biểu hiện của suy nghĩ ngây thơ; đúng hơn, thái độ này bắt nguồn từ niềm tin “sắt son” vào cơ hội thay đổi. Ngay cả khi tình thế trở nên khó khăn, cá nhân vẫn luôn “xác tín” rằng, có một con đường phía trước và họ có thể học được những thứ cần thiết để đi tiếp trên con đường đó.

4. Sáng tạo (Creativity)

Nếu cho rằng năng lực bản thân là bất biến, chúng ta rất dễ “bám víu” vào những gì mình biết, tránh thử nghiệm cái mới vì sợ thất bại/ sợ “nhục”. Tuy nhiên, người có tư duy cầu tiến thì chấp nhận rằng, có nhiều cách để giải quyết vấn đề. Họ sẵn sàng thử nghiệm ý tưởng mới, suy ngẫm và chiêm nghiệm nếu như một hướng giải quyết chưa tỏ ra hiệu quả – đây chính là nền tảng cần thiết nuôi dưỡng năng lực sáng tạo. Câu hỏi mà họ luôn đặt ra là: “Tôi có thể làm điều này theo hướng khác, tốt hơn không?”

5. Kiên trì (Perseverance)

Khó khăn là một phần tất yếu của quá trình học hỏi và phát triển. Chính nhận thức này khiến cá nhân có thể nhanh chóng phục hồi và tiếp tục tiến bước, với ý thức rằng: nỗ lực nhất quán là chìa khóa dẫn đến thành công.

6. Quyết tâm (Determination)

Quyết tâm xuất phát từ tiền đề cốt lõi rằng, kỹ năng có thể được nuôi dưỡng và hoàn thiện. Nếu tin rằng bản thân có thể đạt được mục tiêu thông qua nỗ lực, chắc chắn bạn sẽ cố gắng hết mình.

7. Tinh thần hợp tác (Collaboration)

Người có tư duy cố định nhìn chung khá miễn cưỡng hỗ trợ/ nhờ người khác giúp đỡ – họ xem thành công của đối phương như mối đe dọa đối với chính họ, cũng như sợ phải phơi bày thiếu sót của bản thân. Ngược lại, người cầu tiến hiểu rằng, sự hợp tác là không thể thiếu đối với quá trình phát triển; do đó, họ sẵn sàng tìm kiếm phản hồi, chia sẻ ý tưởng và học hỏi từ điểm mạnh của người khác. Họ nhận thức sâu sắc rằng, trí tuệ tập thể sẽ dẫn đến những thành tựu lớn hơn.

Tư duy cầu tiến: Khởi đầu của thành công

Tư duy của chúng ta, dù vô thức hay ý thức, có ảnh hưởng rất lớn đối với sự phát triển cá nhân. Theo nghiên cứu của Giáo sư Carol Dweck, vai trò của Tư duy cầu tiến là mang đến cho ta sự tự tin, can đảm và động lực cần thiết để đạt được kết quả tốt hơn. Do đó, những người có tư duy cầu tiến nhìn chung có khả năng thích nghi tốt hơn đối với nhiều hoàn cảnh khác nhau, cũng như phát triển kỹ năng quản lý & lãnh đạo mạnh mẽ hơn.

Theo Harvard Business Review, các tổ chức/ đơn vị đánh giá cao vai trò của Tư duy cầu tiến thường khuyến khích quan điểm tích cực; kết quả là các thành viên nhìn chung sẵn sàng chấp nhận rủi ro, sáng tạo và hạnh phúc hơn. Khi mọi người sẵn sàng bước ra ngoài vùng an toàn, họ sẽ có thể học hỏi và phát triển từ khó khăn thử thách. Đây chính là tiền đề thúc đẩy quá trình đổi mới, gia tăng hiệu quả và năng suất công việc.

Mặt trái của tư duy cầu tiến

Việc áp dụng tư duy cầu tiến không phải lúc nào cũng mang lại kết quả tích cực như mong muốn. Trên thực tế, nếu áp dụng cách máy móc, chúng ta sẽ có thể rơi vào những trường hợp như sau:

• Bám chấp vào các phương pháp học tập/ làm việc không hiệu quả vì cho rằng mình cần phải nỗ lực hơn nữa.
• Trở nên thất vọng khi bản thân liên tục thể hiện những suy nghĩ/ hành động gắn liền với tư duy bảo thủ. Thực tế thì, không phải lúc nào tư duy bảo thủ cũng xấu. Nếu chúng ta thay đổi cách làm việc mà không suy nghĩ chín chắn, “tư duy cầu tiến” có thể sẽ khiến chúng ta đi chệch hướng, từ tốt thành tệ hơn.

Tóm lại, trong mỗi lựa chọn hành động, chúng ta cần có sự tính toán kỹ lưỡng và tham khảo ý kiến từ mọi người – nhằm đảm bảo rằng quyết định “cầu tiến” của mình sẽ xúc tiến quá trình chuyển đổi theo chiều hướng mạnh mẽ hơn.

Nguyên nhân vì sao một số người không có tư duy cầu tiến

Những lợi ích của tư duy cầu tiến thì vô cùng rõ ràng và to lớn. Tuy nhiên, vì sao nhiều người vẫn cố gắng bám lấy lối tư duy bảo thủ xưa cũ?

Thông thường, nguyên nhân là vì chúng ta sợ thất bại và tình trạng thiếu an toàn. Khi đối mặt với thất bại, những cá nhân tư duy bảo thủ có xu hướng đổ lỗi cho người khác, quy trách nhiệm cho hoàn cảnh, hoặc tự chỉ trích bản thân – điều này cuối cùng sẽ dẫn đến cảm xúc tiêu cực và ngăn cản họ tiến xa hơn.

Ngược lại, người tư duy cầu tiến hiểu rằng càng làm việc chăm chỉ, kiên trì và suy nghĩ tích cực khi đối mặt với khó khăn bao nhiêu, thì thành công của họ sẽ càng lớn hơn bấy nhiêu.

May mắn thay, niềm tin của con người thực tế hoàn toàn có thể thay đổi, miễn là ta ý thức tầm quan trọng của sự phát triển cá nhân và quyết tâm trở nên tốt hơn. Bắt đầu với những việc đơn giản như từ bỏ thói quen xấu hoặc giảm cân, sau đó chỉ tập trung vào hiệu suất – chứ không phải kết quả.

Hãy nhớ rằng, chìa khóa thành công là không quá hiếu thắng, không bỏ cuộc khi gặp khó khăn thử thách, nhưng nỗ lực thay đổi bản thân hằng ngày – để làm nền tảng cho hạnh phúc/ sự viên mãn mai sau.

Đọc thêm: Luật hấp dẫn – Bí quyết cho cuộc sống dư đầy

Xây dựng & khuyến khích tư duy cầu tiến trong môi trường đội nhóm

Nhiều người – đặc biệt những ai ở vai trò quản lý – thường ưu tiên công việc hơn so với phát triển con người. Tuy nhiên, công tác đào tạo là rất quan trọng nhằm khuyến khích đội nhóm thử nghiệm, học hỏi và phát triển – trong khi các mục tiêu hiệu suất chỉ tập trung vào những gì tổ chức đã có sẵn khả năng thực hiện.

Trong thế giới biến động hiện tại, tư duy cầu tiến thậm chí còn quan trọng hơn đối với thành công của cá nhân cũng như đội nhóm. Xét từ thực tế bất ổn luôn “tràn ngập” xung quanh, việc chấp nhận rủi ro là không thể tránh khỏi – và điều này chỉ có thể đạt được nếu ta sẵn sàng đối mặt với thất bại và học hỏi từ đó. Thông qua các hoạt động như giảng dạy, đào tạo, tư vấn tâm lý, coaching và mentoring, cá nhân/ tập thể sẽ được trang bị để hình thành tư duy cầu tiến và phát huy tiềm năng trọn vẹn hơn.

Có thể bạn quan tâm:

• Coachable là gì? Bí quyết mở lòng đối với coaching
• Lãnh đạo bản thân (Self-leadership): Nền tảng thành công lâu dài
• Quy tắc 10x (10x Thinking): Bí mật phát triển đột phá
• Trí tuệ cảm xúc (EQ): Tầm quan trọng trong đời sống
• Thấu hiểu bản thân: Sống thuận theo bản thể bên trong