Bạn đang sống hay tồn tại? Khoảng cách giữa “sinh tồn” và “hiện hữu”

Đã bao giờ bạn từng thức dậy giữa đêm khuya, nhìn lên trần nhà trong bóng tối – và đột nhiên cảm thấy một thoáng “nôn nao” trong lồng ngực chưa?

Không hẳn là buồn. Cũng chẳng phải đau. Chỉ đơn thuần là cảm giác trăn trở, một nỗi băn khoăn khôn nguôi – khi những ồn ào náo động của một ngày đã lắng xuống: “Chỉ có vậy thôi sao?”

Về phần mình, tôi rất hiểu rõ cảm giác đó.

Vài năm về trước, cuộc sống của tôi dường như chẳng có gì để than phiền cả. Công việc ổn định, lịch trình sinh hoạt đều đặn, không có bất hạnh hay đau khổ nào đáng kể.

Thế nhưng sâu bên trong, một cảm giác “trống rỗng” khó tả không ngừng “gặm nhấm” tâm can tôi.

Ngày nào cũng như ngày nào – tôi tỉnh giấc, đi làm, ăn uống và ngủ nghỉ. Y như một cỗ máy, đều đặn hoạt động theo nội dung lập trình sẵn.

Về mặt thể lý, tôi chắc chắn là “đang sống”.

Nhưng thực tế, tôi không khác gì một “bóng ma” trong chính cuộc đời mình.

Nói đến đây, tôi bỗng nhớ lại khoảng thời gian giữ vai trò “Nhân viên Nội dung” tại một công ty cũ. Nghe tên gọi, hẳn bạn đọc sẽ liên tưởng đến một công việc giàu tính sáng tạo và truyền cảm hứng, phải không?

Nhưng thực tế thì hoàn toàn ngược lại. Việc của tôi là dành cả ngày để sao chép dữ liệu cho đủ chỉ tiêu SKU. (số lượng sản phẩm đăng lên trang web công ty) Thành thật mà nói, công việc đó về bản chất là “nhập liệu”, được khoác lên tấm áo “sáng tạo” mà thôi.

Môi trường làm việc của công ty đó nhìn chung không tệ. Chế độ đãi ngộ tốt, đồng nghiệp thân thiện, lộ trình thăng tiến thì rõ ràng. Mọi thứ đều an toàn và thoải mái. Hẳn đó là điều mà rất nhiều người ao ước có được.

Nhưng tôi thì không nghĩ như vậy.

Tôi cảm thấy bản thân không khác gì một cái “xác chết biết đi” – hoàn toàn không có chút nhiệt tình nào trong tâm.

Tôi hy sinh quãng thời gian hữu hạn của mình để đổi lấy sự ổn định. Và dù biết rõ điều đó, tôi vẫn không dám thay đổi, sợ rằng sẽ bị “gãy chân” nếu bước ra thế giới bên ngoài.

Nói cách khác, tôi chỉ “tồn tại” mà không thực sự “sống”.

Bạn đã bao giờ trải qua tình huống tương tự chưa? Nếu câu trả lời là “có”, tôi tin rằng bạn sẽ tìm thấy nội dung hữu ích trong bài chia sẻ này.

Còn nếu là “không”, xin đừng vội bỏ đi ngay. Biết đâu trong tương lai, bạn cũng sẽ gặp phải tình huống tương tự thì sao?

Tóm tắt nội dung chính

• Nhiều người trong chúng ta thực tế chỉ “tồn tại” mà không “sống”. Chúng ta nhầm lẫn “bận rộn” với “sống” và “an toàn” với “thành công”.
• Nếu bạn nhận thấy bản thân có xu hướng giải trí thái quá, thích thú những trò tiêu khiển vô bổ, liên tục mong muốn được người khác công nhận, hoặc có tư duy “giao dịch” trong các mối quan hệ, thì rất có thể bạn chỉ đang “tồn tại” chứ chưa thực sự “sống”.
• Nhiều người chọn “tồn tại” đơn giản vì như vậy thì an nhàn hơn. Thực tế, chúng ta mù quáng tuân theo các khuôn mẫu/ quy chuẩn xã hội để không phải chịu trách nhiệm đối với lựa chọn của mình.
• Để thực sự “thức tỉnh”, điều quan trọng là ta phải có đủ can đảm để chiêm nghiệm về sự ngắn ngủi của kiếp nhân sinh, tìm kiếm và sống theo chân lý của bản thân.

Sống hay tồn tại: 5 điểm khác biệt chính

“Sống” và “tồn tại” khác nhau ở điểm nào?

Nói một cách đơn giản, “tồn tại” là trạng thái thụ động, khi bạn để mọi việc cứ thế xảy đến với mình. Ngược lại, “sống” đòi hỏi một tâm thế chủ động, xuất phát từ động lực bên trong.

Sự khác biệt giữa hai tâm thế này thể hiện rõ nhất trong những tình huống nhỏ nhặt của cuộc sống thường nhật.

Bạn đang sống hay tồn tại?

1. Chạy theo “quán tính” vs Sống trọn từng khoảnh khắc

Mẹ tôi mới mất hôm nay. Hoặc cũng có thể là hôm qua; tôi cũng không chắc nữa.

Albert Camus, ‘Kẻ xa lạ’

Tồn tại: Bạn lái xe đi làm và không nhớ mình đã đến công ty bằng cách nào – đã thấy những gì trên đường đi. Bạn ngồi yên và gật đầu trong các buổi họp – nhưng thực tế chẳng câu chữ nào lọt vào tai bạn cả. Về mặt thể xác, bạn đang hiện diện, nhưng tâm trí thì “phiêu bạt” ở chốn nào đó.

Sống: Bạn giữ được tâm thế tỉnh thức trong mọi khoảnh khắc. Bạn chú ý đến hương vị tách cà phê, cảm giác đau mỏi nơi bờ vai, cũng như từng lời người khác nói.

Ngay cả khi phải xử lý một công việc nhàm chán, bạn vẫn không đánh mất sự tập trung, không cảm thấy như thể bị ép buộc phải làm.

2. Kích thích vs Cảm nghiệm

Tồn tại: Để lấp đầy khoảng trống trong tâm hồn, bạn tìm đến các hoạt động giải trí mang tích “kích động”. Thực tế, nhiều người không thể ở một mình mà không “dán mắt” vào cái điện thoại – dù chỉ là trong 10 phút ngắn ngủi. Không ít bạn trẻ chọn phương châm sống “YOLO” (Bạn chỉ sống có một lần) – vùi mình trong rượu chè mỗi cuối tuần, lao vào các cuộc tình một đêm, hoặc đắm chìm trong trò chơi điện tử.

Đối với tôi, những người đó về bản chất chỉ đang cố gắng chạy trốn khỏi hiện thực – khỏi chính bản thân mà thôi.

Sống: Bạn đủ can đảm đối mặt với “bóng tối” bên trong, sẵn sàng đón nhận mọi cung bậc cảm xúc – niềm vui, lo lắng, nỗi buồn – mà không tìm cách đè nén hay “giải sầu” bằng rượu chè, game, tán dóc hay lướt mạng xã hội. Bạn ý thức rằng đau khổ là một phần của trải nghiệm sống và trưởng thành, không phải cái gì đó “xấu xí” cần loại bỏ.

3. Tuân thủ mù quáng vs Sống thực với chính mình

Tồn tại: Bạn định nghĩa giá trị bản thân dựa trên sự công nhận của thế giới. Bạn rơi vào trạng thái mà triết gia Martin Heidegger gọi là “Cái Người ta” (The They/ Das Man) – hành động và lựa chọn đơn giản chỉ vì “ai cũng làm như vậy”.

Trước đây, tôi từng làm việc với một nữ đồng nghiệp ăn mặc rất khiêu khích. Lần nọ, một đồng nghiệp nữ khác hỏi cô ta vì sao lại ăn bận như vậy. Và câu trả lời của cô khiến tôi thực sự bị “sốc”:

“Để cho trai nó thích!”

Chưa dừng lại ở đó. Điều tiếp theo khiến tôi bị “sốc” không kém, đó là người đồng nghiệp kia cũng mỉm cười và gật đầu tỏ vẻ đồng tình.

Sự thực là tôi cảm thấy “thương hại” cho người đồng nghiệp đó. Có vẻ như cô đã tự hạ thấp giá trị bản thân xuống mức chỉ còn dừng lại ở việc cô ta nhận được bao nhiêu sự chú ý từ người khác mà thôi. Một cái “vỏ” rỗng phản chiếu mong muốn của người khác – không còn của chính cô ta như một con người có quyền tự chủ nữa.

Sống: Bạn sống theo hệ giá trị nội tâm. Bạn lựa chọn trang phục, công việc và lời nói dựa trên việc chúng có phù hợp với con người của bạn hay không – không phải để được “like” hay công nhận bởi ai cả.

Nói cách khác, bạn thực hành cái mà Paul Tillich gọi là “lòng can đảm hiện hữu” (the Courage to Be), sẵn sàng khẳng định sự tồn tại của mình, ngay cả khi điều đó khiến bạn trở nên “lạc lõng” và bị mọi người xem thường hay chê cười.

4. Quan hệ giao dịch vs Quan hệ đích thực

Địa ngục là gì ư? Tôi cho rằng nó chính là nỗi khổ của việc không thể yêu thương.

Fyodor Dostoevsky

Tồn tại: Bạn xem người khác như “phương tiện” để đạt được mục đích cá nhân. Trong các mối quan hệ, bạn không ngừng tính toán về những gì có thể đạt được: khoái lạc, địa vị, cơ hội kết nối, v.v…

Về cơ bản, bạn bị mắc kẹt trong “nhà tù” của bản ngã và không thể thực sự kết nối với bất kỳ ai – đơn giản vì bạn quá bận tâm đến lợi ích của chính mình.

Sống: Bạn đối xử với người khác như một người “bạn” đích thực. (I-Thou, theo cách nói của Martin Buber) Bạn kết nối không phải để nhận được điều gì từ đối phương, mà chỉ đơn giản để cảm nghiệm sự hiện diện của chính họ. Ý thức về tầm quan trọng của kết nối xã hội khiến bạn sẵn sàng mở lòng, yêu thương và quan tâm chân thành.

5. Chờ đợi vs Hành động

Tồn tại: Bạn không ngừng sống trong tâm thế “chờ đợi” – chờ đợi ngày cuối tuần, kỳ nghỉ, cuộc sống sau nghỉ hưu, v.v… “Hiện tại” đối với bạn là cái gì đó phiền toái, không đáng lưu tâm tới.

Sống: Bạn biết rằng thực tại duy nhất nằm ở chính khoảnh khắc này. Bạn tâm niệm rõ ràng, Memento Mori (“Tôi sẽ phải chết“) – đó là lý do vì sao không có lý do để trì hoãn. Bạn tìm thấy ý nghĩa cuộc sống ngay bây giờ, trong cả những điều bình dị nhất.

Bạn đang sống hay tồn tại?

Vì sao phần lớn chỉ “tồn tại” mà không “sống”?

Nếu quả thực trạng thái “chỉ đang tồn tại” tệ hại đến vậy, câu hỏi đặt ra là: vì sao chúng ta lại lựa chọn nó? Vì sao nó lại trở thành phong cách “mặc định” của biết bao nhiêu người?

“Thuốc đắng giã tật, sự thật mất lòng”. Đơn giản vì chọn “tồn tại” thì an toàn và dễ dàng hơn nhiều so với “sống”.

Tuân thủ thì an nhàn hơn

Chúng ta chấp nhận thực tế thế giới theo những gì ta nhìn thấy được. Đơn giản vậy thôi.

Christof, ‘Buổi diễn của Truman’ (1998)

Lối sống “chỉ đơn giản tồn tại”, dù nhàm chán, không đòi hỏi phải nỗ lực gì cả. Nó hứa hẹn một kịch bản đã định sẵn, cho bạn biết phải làm gì ngay từ đầu: Đi học, Tìm việc, Mua nhà, Nghỉ hưu, rồi Chết.

Nếu bạn tuân theo “kịch bản” này, bạn sẽ không phải dao động gì cả. Trong trường hợp không cảm thấy hạnh phúc hay viên mãn, bạn có thể đổ lỗi cho hoàn cảnh, xã hội hay thời cuộc.

Ngược lại, tâm thế “sống” đòi hỏi bạn phải đưa ra lựa chọn. Và lựa chọn thì luôn đi kèm với nguy cơ thất bại.

Tôi đã chứng kiến ​​điều này rất nhiều lần trong môi trường doanh nghiệp: những con người căm ghét công việc của mình, nhưng nhất định không chịu nghỉ việc. Lý do thật đơn giản: dù đau đớn, công việc mang lại cho họ cảm giác quen thuộc – thoải mái hơn nhiều so với việc phải đối mặt với sự bất định.

Nói cách khác, họ bị trói buộc bởi mức lương ổn định, không đủ can đảm để bước ra thế giới đầy bất trắc bên ngoài.

Cạm bẫy của xã hội hiện đại

Càng theo đuổi thành công vật chất và bỏ qua sự thỏa mãn đến từ bên trong, các giá trị đạo đức sẽ càng nhanh chóng phai nhạt khỏi cộng đồng.

Đạt lai Lạt ma XIV

Chúng ta đang sống trong một thời đại lạ lùng – nơi con người được khuyến khích luôn ở trong trạng thái “tồn tại”. Xã hội ngày nay coi trọng những gì bạn có, chứ không phải con người thật của bạn. Tích lũy tài sản được ưu tiên hơn phát triển bản thân – và năng suất/ lợi nhuận thì được đề cao hơn hẳn các giá trị nội tâm.

Từ nhỏ, phần lớn chúng ta được dạy mục đích sống là phải trở thành người “có ích” và “năng suất”; chẳng có gì khó hiểu khi nhiều người lầm tưởng rằng “bận rộn” thì có giá trị hơn so với sống “tỉnh thức”.

Bản thân tôi cũng từng y như vậy – tự hào về lịch trình bận rộn của mình, “cày bừa” suốt cả tuần, không ngừng muốn được “nhiều, nhiều hơn thế nữa”. Trong thâm tâm, tôi tin tưởng rằng “Có được … thì tôi mới có thể sống một cuộc sống đúng nghĩa.”

Hư vô, tất cả chỉ là hư vô!

Chúng ta cũng giống như con chuột hamster trên bánh xe – cứ điên cuồng chạy hết tốc lực, nhưng rốt cuộc chẳng đi đến đâu cả.

Chúng ta khổ sở khi không có được thứ mình muốn; chúng ta khổ sở khi có được thứ mình không muốn; ngay cả khi có được chính xác thứ mình muốn, ta vẫn khổ, vì ta không thể níu giữ nó mãi mãi.

Socrates

Ảo tưởng về sự “bất tử”

Chúng ta biết rằng một ngày nào đó mình sẽ phải chết, nhưng ta tự lừa dối rằng ngày đó vẫn còn xa lắm…. Chúng ta làm những công việc tầm thường mà hầu như không ý thức về thái độ thờ ơ của mình đối với cuộc sống.

Helen Keller, ‘Giả sử cho tôi 3 ngày mắt sáng‘

Đây có lẽ là lý do sâu xa nhất khiến nhiều người mắc kẹt trong trạng thái “chỉ đang tồn tại”. Một cách vô thức, chúng ta tin tưởng rằng bản thân còn nhiều thời gian để “phung phí”.

Ngày nay, cái chết bị giấu kín trong các bệnh viện và nhà tang lễ, tách biệt khỏi cuộc sống thường nhật. Vậy nên, chẳng có gì khó hiểu khi nhiều người chìm trong trong ảo tưởng về sự bất tử. Chúng ta tự nhủ với bản thân rằng:

• “Tôi sẽ viết cuốn sách đó khi về hưu,” hoặc
• “Tôi sẽ thổ lộ tình cảm với cô ấy khi thời điểm thích hợp đến.”

Khi tâm niệm rằng quỹ thời gian của mình là vô hạn, bạn cũng đồng thời hạ thấp tầm quan trọng của các quyết định ở thời điểm hiện tại – suy cho cùng, dù có lãng phí ngày hôm nay, thì vẫn còn ngày mai để sửa chữa đó thôi!

Chỉ đến khi bị bác sĩ chẩn đoán mắc bệnh nan y – hoặc một người thân yêu bất ngờ ra đi, lúc đó bạn mới “tỉnh mộng” khởi ảo tưởng bấy lâu.

Chỉ khi đó chúng ta mới nhận ra, không hề có cái thứ gọi là “một ngày nào đó” cả.

Nhưng chừng nào một “cú sốc” như vậy còn chưa đến, nhiều người trong chúng ta vẫn sống trong trạng thái “nửa tỉnh nửa mê”, không nhận thức gì về phép màu của sự hiện hữu.

Con người không bao giờ nhận ra cuộc sống tươi đẹp đến thế nào, cho đến khi họ đối mặt với cái chết.

Tiểu thuyết gia, ‘Ikiru’ (1952)

Bạn đang sống hay tồn tại?

Sống hay tồn tại: Phân tích từ góc nhìn triết học

“Sống trọn vẹn” không có nghĩa là lúc nào cũng cảm thấy hân hoan hay hạnh phúc. Như các triết gia từ cổ chí kim đã chỉ ra, cốt lõi của nó là thực hành tâm thế chủ động – học cách chịu trách nhiệm về cuộc đời của chính mình.

Heidegger: Đón nhận “Dasein”

Theo Martin Heidegger, phần lớn chúng ta bị mắc kẹt trong trạng thái “suy thoái” – trôi dạt vào thế giới của Das Man (người ta). Chúng ta nói về những gì người khác nói, đọc những gì người khác đọc, và làm mọi việc chỉ vì “mọi người ai cũng làm vậy”.

Chúng ta trốn tránh trách nhiệm của việc là một cá thể độc lập – bởi vì đứng một mình không phải trải nghiệm dễ chịu gì cả.

Để thực sự sống, ta phải chuyển từ “giả tạo” sang “chân thực”. Điều này không có nghĩa là tỏ ra lập dị hay khác thường – mà là chấp nhận Dasein (nghĩa đen: “sự hiện hữu tại thế”) của chính mình.

• “Tồn tại” là khi bạn làm một công việc chỉ vì “đó là điều mà một người trưởng thành có trách nhiệm nên làm”.
• Ngược lại, “sống” có nghĩa là chủ động quyết định và lựa chọn một công việc phù hợp với mục đích sống của mình.

Nhìn từ bên ngoài, hai lựa chọn này có vẻ giống nhau, nhưng thực tế hoàn toàn khác biệt về thái độ. Một khuyến khích sự phục tùng, một xuất phát từ quyền tự quyết cá nhân.

Bạn đang sống hay tồn tại?

Sartre: Từ chối tư duy “ngụy tín”

Jean-Paul Sartre đã đào sâu hơn về chủ đề này khi ông đề xuất khái niệm “ngụy tín” (bad faith/ mauvaise foi). “Ngụy tín” là hành vi tự lừa dối bản thân phải sống theo một cách nhất định — rằng “tôi không còn lựa chọn nào khác“.

Để minh họa cho hiện tượng này, Sartre lấy ví dụ về một người phục vụ trong quán cà phê. Những động tác của anh ta có phần quá chính xác, kịch tính và sốt sắng hơn mức cần thiết. Như Sartre chỉ ra, anh ta thực ra chỉ đang “diễn” vai người phục vụ mà thôi.

Anh ta tự thu hẹp sự hiện hữu của mình vào một vai trò, một vật thể, một cái mác. “Tôi là người phục vụ bàn, nên tôi phải cư xử như thế này”. Anh ta tự thuyết phục mình như vậy để tránh phải đối mặt với thực tế rằng bản thân là một con người tự do, có thể bước ra khỏi cửa quán bất cứ lúc nào.

Suy cho cùng, chẳng phải chúng ta cũng hành động tương tự mỗi ngày hay sao?

• “Tôi vốn là người hướng nội.”
• “Tôi buộc phải cam chịu cuộc hôn nhân này – vì lợi ích của các con tôi.”
• “Tôi là người thích làm việc văn phòng.”

Điều quan trọng là sẵn sàng từ chối bị giới hạn những “cái mác” đó. Bởi suy cho cùng, con người KHÔNG phải một hữu thể cố định (như hòn đá hay cây bút) – mà là một quá trình, luôn không ngừng thay đổi.

“Sống” có nghĩa là ý thức rằng bạn có quyền tự do định nghĩa lại bản thân trong mọi khoảnh khắc – cũng như đủ can đảm đón nhận “gánh nặng” tự do đó.

Bạn đang sống hay tồn tại?

Triết lý sống của riêng tôi: Đi theo “con đường” (Đạo – 道)

Về phần mình, sau khi trải qua nhiều cuộc khủng hoảng tinh thần và tâm linh trong cuộc sống, tôi đã đi đến một triết lý đơn giản như sau:

“Sống là nhận ra và đi theo “Đạo” (道) – con đường của riêng bạn.“

Ý tưởng này thực ra được tôi lấy cảm hứng từ chữ “đạo” trong tư tưởng Đạo giáo của Lão Tử, cũng như chữ “đạo” trong các môn võ thuật, tôn giáo và thực hành tâm linh của Á Đông. (vd: võ sĩ đạo, trà đạo, nhu đạo, thư đạo, v.v…)

Đi theo “Đạo” (con đường) ở đây có nghĩa là kết nối với bản thể bên trong — trực giác, lương tâm, tiềm thức — và thuận theo “dòng chảy”: trạng thái xảy ra khi bản ngã tạm thời tan biến, trở thành một phần của một tổng thể lớn hơn.

• Đối với người họa sĩ, “con đường” có thể là sáng tác những tác phẩm lay động tâm hồn.
• Đối với nhà khoa học, đó có thể là đi tìm chân lý vũ trụ.
• Đối với các bậc cha mẹ, “con đường” có thể là dành thời gian nuôi dưỡng một sinh linh mới.

“Đạo” của mỗi người không ai giống ai cả – nhưng không vì vậy mà bạn không thể tìm ra con đường của riêng mình.

Lấy ví dụ, mỗi khi tôi dành thời gian biên soạn nội dung trên trang blog này – hoặc học một ngôn ngữ mới, bản thân tôi có thể, ít nhiều, cảm nhận được trạng thái “dòng chảy”. Bằng cách nào đó, nhận thức về cái “tôi” hẹp hòi biến mất trong thoáng chốc. Mọi lo lắng về tiền bạc và địa vị cũng không còn nữa.

Ngay lúc đó, tôi không còn là một “bánh răng trong cỗ máy” – đang cố gắng hướng tới một đích đến xa vời nào đó.

Tôi trở thành một phần của “dòng chảy”, đang di chuyển đến nơi tôi cần đến.

Nếu bất kỳ hoạt động hay mối quan tâm nào mang lại cho bạn cảm giác tương tự, rất có thể đó chính là “con đường”/ “đạo” của riêng bạn.

Đó là khi bạn quyết định ngừng bơi ngược dòng, ngừng chống lại bản thể chỉ đơn giản vì muốn làm hài lòng “Người ta” – nhưng sẵn sàng để “dòng chảy” đưa bạn ra “biển lớn”.

(Nếu có hứng thú muốn tìm hiểu thêm về triết lý này của tôi, bạn đọc có thể xem qua bài chia sẻ chi tiết của tôi tại đây)

Khi tôi đề cập đến khái niệm “tôn giáo của riêng mình”, điều tôi muốn nói không phải là một thứ ‘tín ngưỡng tự chế’ vị kỷ, lấy cái tôi làm trung tâm, được chắp vá lỏng lẻo. Tôi muốn bạn thực hành phong cách sống can đảm, có chiều sâu, được dẫn dắt bởi tiếng gọi của định mệnh, hiểu biết và trí tuệ, mang một chiều kích cao cả và siêu thoát. Phong cách sống đó có thể được chia sẻ trong cộng đồng. Nó có thể được thực hành bên trong hoặc ngoài một tổ chức tôn giáo truyền thống. Nó phù hợp cho cả các tín đồ sùng đạo, lẫn những người theo thuyết bất khả tri hay vô thần.

Để sống đời sống tâm linh đích thực, bạn phải thức tỉnh và tự mình tìm ra cánh cổng dẫn đến sự màu nhiệm và vượt thoát chính mình.

Thomas Moore

Bạn đang sống hay tồn tại?

Làm thế nào để bắt đầu “sống” thực sự?

“Sống” không phải là một lý tưởng trừu tượng; nó bắt đầu từ một sự thay đổi trong thái độ – ngay tại đây và ngay bây giờ.

1. Suy ngẫm về cái chết

Cái chết hủy hoại thân xác, nhưng nhận thức về cái chết thì lại cứu sống ta.

Irvin Yalom

Cách tốt nhất để khắc phục chứng “uể oải” kinh niên là ý thức rằng thời gian của bạn là có hạn. Rằng đã đến lúc bạn phải thôi giả bộ như thể bản thân có thể sống mãi mãi tùy thích.

Tôi cho rằng một ví dụ minh họa sống động nhất cho bài học này là câu chuyện được kể lại trong kiệt tác Ikiru của Akira Kurosawa. Nhân vật chính, Kanji Watanabe, là một viên chức làm công việc đóng dấu văn bản tại một cơ quan chính phủ Nhật Bản suốt 30 năm.

Như được khắc họa trong phim, Watanabe không khác gì một “xác ướp biết đi”. Ông chưa từng làm điều gì sai trái; song đồng thời, ông cũng chẳng thực sự làm nên trò trống gì cả.

Bạn đang sống hay tồn tại?

Rồi một ngày, ông được chẩn đoán bị ung thư dạ dày và được thông báo chỉ còn chưa đầy một năm để sống. Ban đầu, sự tuyệt vọng khiến ông tìm đến rượu chè và giải trí về đêm – cốt để “khỏa lấp” khoảng trống trong tâm hồn. Song chẳng bao lâu sau, ông nhận ra đó chỉ là những thú vui phù phiếm, không giúp ích được gì.

Bước ngoặt của câu chuyện đến khi ông quyết định dành những tháng ngày cuối đời cho một công việc có ý nghĩa: xây dựng sân chơi cho người dân trong khu phố nghèo.

Bất chấp những trở ngại, thủ tục hành chính rườm rà và những lời đe dọa cá nhân, Watanabe vẫn bình tĩnh vượt qua tất cả. Không còn “tồn tại” như một bánh răng trong cỗ máy, ông trở thành một con người “sống” thực sự – một người đã tìm thấy ý nghĩa cuộc sống bằng cách đối diện với cái chết của mình.

Bạn cũng có thể làm tương tự. Chẳng cần phức tạp gì cả. Hãy tự hỏi bản thân : “Nếu biết mình chỉ còn một năm để sống, liệu mình có còn làm những việc mình đang làm hôm nay không?”

Nếu câu trả lời là “không”, rất có thể bạn đang không thực sự “sống”, mà chỉ “tồn tại” thôi.

Nếu đây là tuần cuối cùng của cuộc đời, bạn sẽ trân trọng điều gì nhất? Bạn sẽ sống như thế nào? Bạn sẽ yêu thương như thế nào? Hôm nay bạn sẽ nói ra những sự thật gì?

Tony Robbins

2. Đi tìm “ngọn lửa” bên trong

Không ai có thể “sống” chỉ bằng cách suy nghĩ về nó. Chỉ có hành động cụ thể mới thực sự khiến bạn “sống”.

Hãy suy ngẫm về những hoạt động giúp bạn đạt được trạng thái “dòng chảy”, nơi cái tôi tan biến và nhận thức về thời gian không còn nữa.

Ngày trước, khi tôi quyết định rời bỏ công việc full-time trong ngành digital, đó hoàn toàn không phải một quyết định “hợp lý” nếu xét từ lý trí thuần túy. Về cơ bản, tôi đã từ bỏ một con đường sự nghiệp rõ ràng để lao vào một tương lai đầy bất trắc. Sau khi nghỉ làm, tôi dành thời gian để học một ngôn ngữ mới, tìm hiểu triết học và biên soạn trang blog này – không thứ nào trong số đó đảm bảo sự ổn định cả.

Với nhiều người, đó có thể là một lựa chọn dại dột. Thế nhưng lần đầu tiên sau một thời gian dài, tôi đã có thể sống mà không cần để ý đến thời gian.

Dù là viết về triết học hiện sinh hay tìm hiểu một cấu trúc ngữ pháp tiếng Nhật “khó nhằn”, tôi đều cảm thấy một niềm đam mê cháy bỏng sâu thẳm trong tâm hồn.

Tôi không còn là một “mắt xích trong cỗ máy” nữa. Giờ đây, tôi đã trở thành một người kiến ​​tạo. Một người tìm kiếm chân lý – người đã nhận ra “Đạo” sống của riêng mình.

Nếu bạn cũng đang ở trong tình cảnh tương tự như tôi, tôi xin chân thành khuyên bạn như sau. Hãy xác định những hoạt động khiến bạn quên mất cảm thức về thời gian. Đó chính là “Đạo sống” của bạn. Dủ rằng nó chưa giúp bạn kiếm được tiền ngay lúc này.

3. Ưu tiên sống chân thực, ngưng theo đuổi sự công nhận

Để thực sự “sống”, bạn phải sẵn sàng chấp nhận bị hiểu lầm. Phần lớn trường hợp, hành vi “ngụy tín” xuất phát từ nỗi sợ hãi về những gì người khác sẽ nghĩ về mình.

• Bố mẹ tôi sẽ nói gì?
• Bạn bè tôi sẽ nhìn nhận tôi như thế nào?
• Liệu tôi có bị xã hội xa lánh không?

Nỗi sợ hãi khiến chúng ta mắc kẹt trong những công việc và mối quan hệ không thực sự phù hợp với mình.

Giải pháp cho vấn đề này là lòng can đảm “dám bị ghét“. Đừng tiếp tục “diễn vai” trên sân khấu cuộc đời nữa. Chẳng ai quan sát buổi diễn của bạn cả.

Bạn chỉ phải chịu trách nhiệm trước một người duy nhất: chính bạn.

Khoảnh khắc bạn ngừng tìm cách quản lý danh tiếng của mình, đó là lúc bạn sẽ bắt đầu thực sự làm chủ cuộc đời.

Đừng lừa dối chính mình. Kẻ tự nói dối bản thân và lắng nghe lời dối trá đó sẽ không thể phân biệt được sự thật ở bên trong và xung quanh; hệ quả là anh ta sẽ đánh mất sự tôn trọng đối với bản thân và người khác. Khi không được tôn trọng, anh ta sẽ ngừng yêu thương; để chiếm hữu mà không có tình yêu, anh ta sẽ buông mình theo những đam mê và thú vui thô tục, và chìm đắm vào thú tính của các thói hư tật xấu. Tất cả đều xuất phát từ việc liên tục nói dối người khác và chính mình.

Fyodor Dostoevsky

4. Vượt lên bản ngã

Thoạt nghe có vẻ mâu thuẫn, nhưng để thực sự sống, bạn cần phải “quên đi chính mình”. Quên đi cái tôi nhất thời mà xã hội áp đặt lên bạn, cái tôi mà bạn tự tạo ra dựa trên kỳ vọng/ “lẽ thường”.

Nếu quan sát kỹ, tôi tin rằng bạn sẽ thấy những khoảnh khắc “sống động” nhất trong cuộc đời đến từ những thời khắc kết nối với điều gì đó vĩ đại hơn chính mình — với thiên nhiên, với tha nhân, hoặc với vũ trụ/Thần thánh.

Trong trạng thái “tồn tại”, chúng ta bị mắc kẹt trong chính suy nghĩ của mình: lo lắng, buồn chán, địa vị, được và mất.

Ngược lại, khi thực sự “sống”, ý thức của bạn sẽ mở rộng ra ngoài bản thân.

Sống là chuyển trọng tâm từ “Tôi có thể nhận được gì?” sang “Tôi có thể cho đi gì?”. Giống như Watanabe cống hiến hết mình cho lợi ích chung, hay một bậc cha mẹ tìm thấy niềm vui trong việc nuôi dạy con cái, cảm thức ý nghĩa phần lớn đến từ sự đóng góp.

Nếu “địa ngục” là trạng thái mà người ta không thể yêu thương, thì “thiên đường” đơn giản chính là thực hành tình yêu thương.

Bạn đang sống hay tồn tại?

Tham khảo

Sống hay tồn tại: Câu hỏi tự vấn bản thân

• Nếu bạn biết mình chỉ còn đúng một năm để sống, liệu bạn có còn tiếp tục làm những việc mình đang làm hôm nay không?
• Lần cuối cùng bạn quên mất thời gian vì quá say mê một hoạt động nào đó là khi nào?
• Bạn đang lựa chọn dựa trên những gì bạn mong muốn, hay dựa trên những gì bạn sợ đánh mất?
• Nếu cuộc đời của bạn là một bộ phim, liệu bạn có muốn xem nó không?

Đọc thêm: 200 câu hỏi về bản thân theo chủ đề

Câu nói về sống và tồn tại

Nếu quan tâm, bạn đọc có thể xem qua tuyển tập danh ngôn về hiện sinh tại đây!

Tôi không sợ chết. Tôi chỉ sợ là mình đã không thực sự sống trọn vẹn. Đây là điều mà tôi tin rằng nên được viết lên trên tấm bảng của mọi lớp học: Cuộc sống hoặc là một sân chơi, hoặc không là gì cả.

Nemo Nobody, ‘Ngài không ai cả’ (2009)

Cuộc sống hoặc là một cuộc phiêu lưu táo bạo, hoặc không là gì cả.

Helen Keller

Luôn là chính mình trong một thế giới luôn cố gắng biến bạn thành một người khác; đó chính là thành công lớn nhất.

Ralph Waldo Emerson

Sách sống hay tồn tại

• Cái chết của Ivan Ilyich – Lev Nikolayevich Tolstoy

Tác phẩm là lời cảnh tỉnh đầy ám ảnh về sai lầm khi dành cả đời để chạy theo vinh hoa phù phiếm. Thông qua chiêm nghiệm những giây phút cuối đời của nhân vật chính, độc giả sẽ phải tự vấn bản thân: “Liệu chúng ta có đang sống thực sự, hay chỉ đang đóng một vai diễn được xã hội sắp đặt sẵn cho?”

• Đi tìm lẽ sống – Viktor Frankl

Cuốn sách là minh chứng cho thấy ngay cả trong hoàn cảnh khắc nghiệt nhất, con người vẫn có quyền lựa chọn thái độ sống. Thông qua câu chuyện của bác sĩ Frankl – nhân chứng sống của thảm họa Holocaust, bạn đọc sẽ tìm thấy nguồn cảm hứng để đối mặt và vượt lên mọi đau khổ trong đời.

• Nhà giả kim – Paulo Coelho

Một bản trường ca nhẹ nhàng về hành trình theo đuổi “Vận mệnh cá nhân” và lắng nghe tiếng nói của trái tim. Thông điệp chính của sách là: cuộc sống đích thực có nghĩa là dũng cảm dấn thân vào hành trình khám phá ước mơ, thay vì chỉ an phận qua ngày.

Đọc thêm: Top 10 sách về ý nghĩa cuộc sống – Đọc & ngẫm để ‘thức tỉnh’ & sống trọn vẹn nhất

Bạn đang sống hay tồn tại

Lời kết

Sau cùng, không một triết gia, một bài chia sẻ, một người thầy tâm linh nào có thể ép buộc bạn phải “sống” cả. Bạn hoàn toàn có quyền tự do tiếp tục “tồn tại” thụ động, an nhàn và thoải mái.

Nhưng hãy nhớ điều này: Rồi thì bạn sẽ chết.

Cái chết là chân lý duy nhất chắc chắn đối với tất cả mọi người. Thời gian đang trôi từng giây từng phút – ngay khi bạn đang đọc những dòng này. Cái “ngày nào đó” mà bạn chờ đợi – khi bạn có đủ tiền, khi con cái trưởng thành, khi bạn cảm thấy “sẵn sàng” – không có gì đảm bảo nó sẽ đến cả.

Bạn là tác giả câu chuyện cuộc đời của mình. Có thể cho đến bây giờ, xã hội và nỗi sợ hãi đã điều khiển các chương cuộc đời của bạn.

Nhưng từ giờ trở đi, mọi chuyện đều nằm trong tay bạn.

Ngay lúc này, bạn có thể lựa chọn ngừng “tồn tại” và bắt đầu “sống”.

Bạn có thể lựa chọn hiện diện từng khoảnh khắc, can đảm nói lên sự thật của mình, cũng như sống một đời yêu thương vô vị lợi.

Cuộc sống ngắn ngủi
Hãy yêu đi, hỡi thiếu nữ
Trước khi bờ môi kia phai màu,
Trước khi dòng máu nóng hóa lạnh,
Hãy yêu như không biết ngày mai sẽ tới.

Kanji Watanabe, ‘Ikiru’ (1952)

Có thể bạn quan tâm:

• Ikigai (生き甲斐): Triết lý cho cuộc sống xứng đáng & viên mãn
• 55 câu hỏi hiện sinh: Khám phá & chiêm nghiệm các chiều kích của kiếp nhân sinh